اعتدال در انفاق از منظر قرآن کریم
یکی از بزرگ‌ترین فضائل انسانی، انفاق به نیازمندان است.
بااین‌وجود، در منابع دینی از افراط و تفریط در انفاق نهی شده است.
قرآن کریم از افراط در انفاق، با عبارت اسراف و از تفریط در انفاق، با عبارت قَتر (تنگ گرفتن) تعبیر نموده است:
«وَ الَّذینَ إِذا أَنْفَقُوا لَمْ یُسْرِفُوا وَ لَمْ یَقْتُرُوا وَ کانَ بَیْنَ ذلِکَ قَواما»[1]
(عباد الرحمن) کسانى هستند که چون انفاق کنند، نه ولخرجى مىکنند و نه تنگ مىگیرند و میان این دو روش حد وسط را برمىگزینند.
در آیه‌ای دیگر از قرآن کریم، تمثیل زیبایی برای افراط‌وتفریط در انفاق ذکر شده است:
«وَ لا تَجْعَلْ یَدَکَ مَغْلُولَةً إِلى عُنُقِکَ وَ لا تَبْسُطْها کُلَّ الْبَسْطِ فَتَقْعُدَ مَلُوماً مَحْسُوراً»[2]
و دستت را به گردنت زنجیر مکن و بسیار هم گشادهدستى منما تا ملامت شده و حسرتزده بر جاى مانى.
بستن دست به گردن کنایه لطیفى است از اینکه دستِ دهنده داشته باش و همچون بخیلان که گویى دست‌هایشان به گردنشان با غل و زنجیر بستهاند و قادر به کمک و انفاق نیستند مباش.[3]
باز کردن کامل دست نیز کنایه از بذل و بخشش بی‌حساب است؛ طوری که سبب شود از کار بمانى و مورد ملامت این‌وآن قرارگیری و از مردم جدا شوى.[4]
از امام صادق علیه‌السلام روایت شده که در مورد «لا تَجْعَلْ یَدَکَ مَغْلُولَةً إِلى عُنُقِکَ»، دستش را بست و فرمود: «مقصود اینگونه است»؛ و در مورد «لا تَبْسُطْها کُلَّ الْبَسْطِ» کف دستش را گشود و فرمود: مقصود اینگونه است.[5]
این کار امام صادق علیه‌السلام کنایه از این است که همچنان که اگر کف دست کاملاً باز باشد، هر آنچه در درون آن است می‌ریزد، انسان هم نباید در دادن انفاق، هر آنچه دارد را ببخشد؛ و همان‌طور که اگر دست مشت شود، چیزی بیرون نمی‌ریزد، در مقابل نیازمند هم نباید طوری شد که چیزی را نبخشد.
[1] سوره فرقان، آیه ۶۷
[2] سوره إسراء، آیه ۲۹
[3] تفسیر نمونه، ج12، ص 90
[4] تفسیر نمونه، ج12، ص 90
[5] تفسیر العیاشی، ج٢، ص٢٨٩
- ۹۷/۰۱/۲۱