«آزر» چه نسبتی با حضرت ابراهیم علیهالسلام داشت؟
گفتگوی حضرت ابراهیم علیه السلام با آزر، در چند جای قرآن حکایت شده است؛ از جمله این آیه که میفرماید:
« وَ إِذْ قالَ إِبْراهیمُ لِأَبیهِ آزَرَ أَ تَتَّخِذُ أَصْناماً آلِهَةً إِنِّی أَراکَ وَ قَوْمَکَ فی ضَلالٍ مُبین»[1]
و [یاد کن] وقتى را که ابراهیم به پدرش آزر گفت: آیا بتهایى را معبود خود مىگیرى؟! همانا من تو و قومت را در گمراهى آشکارى مىبینم.
در اینکه «آزر» چه نسبتی با حضرت ابراهیم علیهالسلام داشت، بین مفسرین اختلاف نظر وجود دارد.[2]
تمام مفسران و دانشمندان شیعه و بعضی از مفسران اهل سنت معتقدند که «آذر» پدر ابراهیم علیهالسلام نبود؛ بعضى او را پدر مادر و بسیارى او را عموى آن حضرت دانستهاند.[3]
صاحب تفسیر نمونه، چند قرینه را بر تأیید نظر مفسران شیعه را بیان میکند که آنها را به اختصار بیان میکنیم:[4]
1- در هیچیک از منابع تاریخى اسم پدر ابراهیم، «آزر» شمرده نشده است، بلکه همه «تارخ» نوشتهاند، در کتب عهدین نیز همین نام آمده است.
2- قرآن نشان مىدهد که ابراهیم در اواخر عمر خود و پس از پایان بناى کعبه براى پدرش از خداوند طلب آمرزش کرد (رَبَّنَا اغْفِرْ لِی وَ لِوالِدَیَّ وَ لِلْمُؤْمِنِینَ یَوْمَ یَقُومُ الْحِسابُ).[5]
از انضمام این آیه به آیه سوره توبه که مسلمانان را از استغفار براى مشرکان بر حذر مىدارد و ابراهیم را از انجام چنین کارى جز براى یک مدت محدود آن هم براى یک هدف مقدس، برکنار مىشمرد، به خوبى استفاده مىشود که منظور از" أب" در آیه مورد بحث، پدر نیست؛ بلکه عمو یا پدر مادر و یا مانند آن است و به تعبیر دیگر «والد» در بیان معنى پدر صراحت دارد، در حالى که «أب» صراحت ندارد.
در آیات قرآن کلمه «أب» نیز در مورد عمو به کار رفته است مانند این آیه که میفرماید:
« فرزندان یعقوب به او گفتند ما خداوند تو و خداوند پدران تو ابراهیم و اسماعیل و اسحاق، خداوند یگانه را مىپرستیم» (قالُوا نَعْبُدُ إِلهَکَ وَ إِلهَ آبائِکَ إِبْراهِیمَ وَ إِسْماعِیلَ وَ إِسْحاقَ إِلهاً واحِداً)؛[6]
و این را هم مىدانیم که اسماعیل عموى یعقوب بود نه پدر او.
3- از روایات مختلف اسلامى نیز مىتوان این موضوع را استفاده کرد زیرا در حدیث معروفى از پیغمبر اکرم صلیاللهعلیهوآله نقل شده است:
«لم یزل ینقلنى اللَّه من اصلاب الطاهرین الى ارحام المطهرات حتى اخرجنى فى عالمکم هذا لم یدنسنى بدنس الجاهلیة»:
(همواره خداوند مرا از صلب پدران پاک به رحم مادران پاک منتقل مىساخت، و هرگز مرا به آلودگیهاى دوران جاهلیت آلوده نساخت).
شک نیست که روشنترین آلودگى دوران جاهلیت شرک و بتپرستى است؛ همچنانکه خداوند در قرآن کریم میفرماید: «إِنَّمَا الْمُشْرِکُونَ نَجَسٌ»[7].