تمثیل جالب خداوند در قرآن کریم
قرآن کریم دربردارندۀ تمثیلاتی رسا و زیبا است که هدایت، عبرت‌آموزی و بیداری از غفلت را برای انسان به ارمغان می‌آورد.
یکی از این تمثیلات، آیه‌ای است که در آن از خلقت «پشه» سخن به میان آورده است:
«إِنَّ اللَّهَ لا یَسْتَحْیِی أَنْ یَضْرِبَ مَثَلاً ما بَعُوضَةً فَما فَوْقَها فَأَمَّا الَّذِینَ آمَنُوا فَیَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّهِمْ وَ أَمَّا الَّذِینَ کَفَرُوا فَیَقُولُونَ ما ذا أَرادَ اللَّهُ بِهذا مَثَلاً»[1]
خداوند از اینکه (به موجودات ظاهراً کوچکى مانند) پشه و حتى کمتر از آن مثال بزند شرم نمى کند. (در این میان) آنان که ایمان آورده اند، مى دانند که آن، حقیقتى است از طرف پروردگارشان؛ و اما آن‌ها که راه کفر را پیموده اند، (این موضوع را بهانه کرده) مى گویند: «منظور خداوند از این مثل چه بوده است؟!»[2]
«الْبَعُوضَةُ» به معنی «پشۀ ریز»[3] و حیوانی است که از سایر حیوانات کوچک‌تر است.[4]
این آیه یکی از جلوه‌های بلاغت قران کریم است؛ زیرا «بلاغت سخن ایجاب مىکند که براى نشان دادن ضعف آن‌ها، موجود ضعیفى را براى مثال انتخاب کند».[5]
جمعى از مفسران از ابن عباس در شأن نزول نخستین آیه فوق چنین نقل کرده اند: هنگامی‌که خداوند درآیات گذشته پیرامون منافقین، دو مثال براى آن‌ها بیان کرد («مَثَلُهُمْ کَمَثَلِ الَّذِی اسْتَوْقَدَ ناراً ...»[6] و «أَوْ کَصَیِّبٍ مِنَ السَّماءِ ...»[7]) منافقین گفتند خداوند برتر و بالاتر از این است که چنین مثال‌هایی بزند و از این راه در وحى بودن قرآن اظهار تردید کردند.[8]
بعضى دیگر گفته اند: هنگامی‌که درآیات قرآن، مثل‌هایی به «مگس» و «عنکبوت» نازل گردید، جمعى از مشرکان این موضوع را بهانه قرار داده زبان به انتقاد گشودند و مسخره کردند که این چگونه وحى آسمانى است که سخن از «عنکبوت» و «مگس» مى گوید؟[9]
در این موقع آیه فوق نازل شد و به آن‌ها پاسخ گفت.
در آیه‌ای دیگر از قران کریم، «مگس» به‌عنوان نشانه‌ای از خلقت شگرف الهی شمرده شده است که کافران از خلقت چنین موجودی عاجز هستند:
«إِنَّ الَّذِینَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ لَنْ یَخْلُقُوا ذُباباً وَ لَوِ اجْتَمَعُوا لَهُ وَ إِنْ یَسْلُبْهُمُ الذُّبابُ شَیْئاً لا یَسْتَنْقِذُوهُ مِنْهُ»[10]
آن‌ها که مورد پرستش شما هستند هرگز نمى توانند مگسى بیافرینند، اگرچه دست‌به‌دست هم بدهند؛ حتى اگر مگس چیزى از آن‌ها برباید آن‌ها قدرت پس گرفتن آن را ندارند.
از امام صادق علیه‌السلام روایت شده که:
«خداوند به پشه مثال زده است به خاطر اینکه هرچند پشه ازنظر جسم بسیار کوچک است، ولی خداوند تمام دستگاههای (موردنیاز) بدن که در فیل به آن بزرگی خلق کرده است را علاوه بر آن دو عضو دیگر (شاخک‌ها و بال‌ها که در پشه است ولی فیل فاقد آن است) در مگس نیز قرار داده است. خداوند مى خواهد با این مثال مؤمنان را نسبت به ظرافت و شگفتی آفرینش آگاه کند».[11]