تفاوت معنای واژه‌های عدل، قسط، انصاف، مساوات و احسان با یکدیگر
با مراجعه به آیات و روایات و متون اسلامی با لغات و اصطلاحاتی روبرو می‌شویم که معانی نزدیک به هم دارند ولی هر کدام مفاهیم ویژه‌ای دارند که در کتب لغوی و ادبی تبیین شده‌اند.
دسته‌ای از این واژه‌ها، لغات «عدل»، «قسط»، «انصاف»، «مساوات» و «احسان» هستند که در ادامه به تبیین مفهوم هر یک از آن‌ها و فرق آن‌ها با یکدیگر می‌پردازیم:
1. «عدل»
عدل به معنی عدم تجاوز حق است.[1] همچنین این لغت در مقابل ظلم و جور بوده و به معنی وضع شیء در موضع خودش است.[2] لذا عادل را «عادل» میگویند به خاطر اینکه از حق و حدود آن تجاوز نمی‌کند و هر حقی را به صاحبش عطا می‌کند.
2. «قسط»
قسط هم به معنی عدل است؛ با این تفاوت که قسط، عدل واضح و آشکار است و به همین دلیل است که به مکیال و میزان قسط گفته می‌شود؛ چون عدالت را مجسم می‌کنند؛ برخلاف عدل که گاهی به وضوح دیده نمی‌شود و مخفی است.[3]
3. «مساوات»
عدل برخلاف مساوات است؛ زیرا مساوی قرار دادن مردم در مال به این معنی است که مال در بین مردم بالسویه تقسیم شود و به هیچ کس بیشتر از دیگری داده نشود؛ درحالی که عدل به معنی اعطاء حق هر شخص یه خودش است و این حقوق ممکن است مساوی هم نباشند، بلکه حق یکی بیشتر یا کمتر از دیگری باشد.[4]
4. «انصاف»
همچنین عدل برخلاف انصاف است؛ زیرا انصاف به معنی اعطاء نصف یک شیء بدون زیادی و نقصان به طرف مقابل است؛[5] درحالی که عدل به معنی اعطاء حق به صاحب حق است که گاهی کمتر و گاهی بیشتر از نصف است.
5. «احسان»
احسان فوق عدل؛ زیرا احسان به معنی بخششی است که فراتر از حق هرکس است، برخلاف عدل که به معنی بخشش به‌اندازۀ حق است.[6]
البته هر یک از این واژه‌ها به دلیل قرابت معنایی که با یکدیگر دارند، گاهی به جای هم به‌کار می‌روند؛ همچنانکه گاهی در منابع اسلامی، مساوات به معنی عدل به کار رفته است.
[1] المصباح المنیر، فیومی، متوفی 770 ق، ج2، ص 396 و 504
[2] المصباح المنیر، فیومی، متوفی 770 ق، ج2، ص 114، 386 و 396
[3] الفروق فی اللغة، حسین‌بن‌عبدالله عسکری، متوفی 390 ق، ص 229
[4] المصباح المنیر، فیومی، متوفی 770 ق، ج2، ص 298
[5] الفروق فی اللغة، حسین‌بن‌عبدالله عسکری، متوفی 390 ق، ص 228
[6] مفردات الفاظ القرآن، راغب اصفهانی، متوفی 401 ق، ص 236