چه زمانی فعل انسان به اخلاق او تبدیل می‌شود؟

بسیار می‌شنویم و می‌خوانیم که اخلاق نیک داشته باشید.

می‌خواهیم بدانیم چگونه اخلاق انسان نیک می‌شود؟

آیا صدور هر فعل نیکی از نفس انسان، باعث نیک شدن اخلاق او می‌شود؟

از تعاریفی که علماء در مورد خُلق و اخلاق نموده‌اند مشخص می‌شود که اخلاق چیزی فراتر از متّصف شدن به صفت خاصی است. چراکه ایشان زمانی فعل و صفتی را به معنی خُلق می‌دانند که در اثر تکرار برای انسان ملکه گردد؛ طوری که این فعل با سهولت و بدون تکلف از او سر بزند. با این بیان که:

«الخُلق ملکة فی النفس تحصل من تکرر الأفعال الصادرة من المرء علی وجه یبلغ درجة یحصل منه الفعل بسهولة، کالکرم فإنه لا یکون خُلقاً للإنسان إلا بعد أنّ یتکرر منه فعل العطاء بغیر بدل حتی یحصل منه الفعل بسهولة من غیر تکلف»¹

خُلق، ملکۀ نفسانی است که از تکرار افعال انسان حاصل می‌شود؛ طوری که در اثر تکرار آن، فعل به‌راحتی از انسان صادر شود. مثلاً خصلت کَرَم زمانی برای انسان خُلق می‌شود که انسان بخشش را بدون چشم‌داشت تکرار کند؛ تا جایی در بخشش به دیگران هیچ‌گونه تکلفی نداشته باشد.

 

پی‌نوشت:

1. المنطق، مرحوم مظفر، مبادی أقیسه، خلقیات