بعضی از عواقب گناهان
گناه و معصیت پیامدهایی به دنبال دارد و در این دنیا یا جهان آخرت دامن‌گیر انسان خواهد شد.
در فرازی از دعای معروف به دعای کمیل، حضرت علی علیه‌السلام با اشاره به پیامدهای گناه، به محضر خداوند سبحان چنین عرضه می‌دارد:
«اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِیَ الذُّنُوبَ الَّتِی تَهْتِکُ الْعِصَمَ»
(خداوندا، گناهانی که پرده‌های عصمت و موانع گناه را می‌درد، بر من ببخش)
«اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِیَ الذُّنُوبَ الَّتِی تُنْزِلُ النِّقَمَ»
(خداوندا، گناهانی که رنج و عذاب را فرود می‌آورد، بر من ببخش)
«اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِیَ الذُّنُوبَ الَّتِی تُغَیِّرُ النِّعَمِ»
(خداوندا، گناهانی که موجب تغییر نعمت‌ها می‌شود، بر من ببخش)
«اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِیَ الذُّنُوبَ الَّتِی تَحْبِسُ الدُّعَاءَ»
(خداوندا، گناهانی که از برآورده شدن دعا جلوگیری می‌کند، بر من ببخش)
«اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِیَ الذُّنُوبَ الَّتِی تُنْزِلُ الْبَلَاء»[1]
(خداوندا، گناهانی که بلا و مصیبت را فرومی‌آورد، بر من ببخش)
در روایتی از امام زین‌العابدین علیه‌السلام، گناهانی که پیامدهای فوق را به دنبال دارند چنین معرفی‌شده‌اند:[2]
«الذُّنُوبُ الَّتِی تُغَیِّرُ النِّعَمَ الْبَغْیُ عَلَى النَّاسِ وَ الزَّوَالُ عَنِ الْعَادَةِ فِی الْخَیْرِ وَ اصْطِنَاعِ الْمَعْرُوفِ وَ کُفْرَانُ النِّعَمِ وَ تَرْکُ الشُّکْرِ؛ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ "إِنَّ اللَّهَ لا یُغَیِّرُ ما بِقَوْمٍ حَتَّى یُغَیِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ" (الرعد: 12)»
گناهانى که نعمت را تغییر مىدهند عبارتند از: ظلم و تعدّى بر مردم، و ترک عمل خیرى که به آن عادت شده و ترک امر به نیکی‌ها، و کفران نعمت، و ترک شکر، خداوند عزّوجلّ فرموده: «خداوند وضع هیچ گروهى را تغییر نمی‌دهد، مگر آنکه خودشان وضع خود را تغییر دهند».
«وَ الذُّنُوبُ الَّتِی تُورِثُ النَّدَمَ قَتْلُ النَّفْسِ الَّتِی حَرَّمَ اللَّهُ قَالَ اللَّهُ تَعَالَى وَ لا تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتِی حَرَّمَ اللَّهُ (الإسراء: 32) وَ قَالَ عَزَّ وَ جَلَّ فِی قِصَّةِ قَابِیلَ حِینَ قَتَلَ أَخَاهُ هَابِیلَ فَعَجَزَ عَنْ دَفْنِهِ فَسَوَّلَتْ لَهُ نَفْسُهُ قَتْلَ أَخِیهِ فَقَتَلَهُ فَأَصْبَحَ مِنَ النَّادِمِینَ (المائدة: 30) وَ تَرْکُ صِلَةِ الْقَرَابَةِ حَتَّى یَسْتَغْنُوا وَ تَرْکُ الصَّلَاةِ حَتَّى یَخْرُجَ وَقْتُهَا وَ تَرْکُ الْوَصِیَّةِ وَ رَدِّ الْمَظَالِمِ وَ مَنْعُ الزَّکَاةِ حَتَّى یَحْضُرَ الْمَوْتُ وَ یَنْغَلِقَ اللِّسَانُ»
و آن گناهانى که موجب پشیمانى مىگردد، کشتن فردى است که خداوند کشتن او را منع کرده و فرموده: «نفسى که خدا کشتنش را حرام کرده است را نکشید»، و خداوند درباره‌ی قابیل هنگامی‌که هابیل را کشت و از دفن او عاجز شد، فرموده «نفس سرکش او قتل برادرش را در نظر وى خوب جلوه داد؛ پس او را کشت و سپس پشیمان شد». و (از دیگر گناهان که موجب پشیمانى مىگردد) ترک پیوند خویشاوندى آن‌قدر که او را رها کند، و ترک نماز تااندازه‌ای که وقت آن فوت شود، و ترک وصیت و ندادن ردّ مظالم، و منع زکات تا هنگامی‌که مرگ فرارسد و زبان از گفتار بازماند.
«وَ الذُّنُوبُ الَّتِی تُنْزِلُ النِّقَمَ عِصْیَانُ الْعَارِفِ بِالْبَغْیِ وَ التَّطَاوُلُ عَلَى النَّاسِ وَ الِاسْتِهْزَاءُ بِهِمْ وَ السُّخْرِیَّةُ مِنْهُمْ»
و گناهانی که رنج و عذاب را فرود می‌آورد، نافرمانى کردن شخصی که شناخت دارد به‌واسطه‌ی طغیان کردن و گردن‌فرازی کردن بر مردم و استهزا و مسخره کردن آنان.
«وَ الذُّنُوبُ الَّتِی تَدْفَعُ الْقِسَمَ إِظْهَارُ الِافْتِقَارِ وَ النَّوْمُ عَنِ الْعَتَمَةِ وَ عَنْ صَلَاةِ الْغَدَاةِ وَ اسْتِحْقَارُ النِّعَمِ وَ شَکْوَى الْمَعْبُودِ عَزَّ وَ جَلَّ»
و گناهانى که باعث مىگردد بهره و نعمت الهى از انسان دور گردد: اظهار نیازمندی نمودن؛ و خوابیدن در ثلث اوّل شب (وقت نماز عشا) و در وقت نماز صبح؛ و نعمت را خوار شمردن؛ و شکایت کردن از معبود است.
«وَ الذُّنُوبُ الَّتِی تَهْتِکُ الْعِصَمَ شُرْبُ الْخَمْرِ وَ اللَّعِبُ بِالْقِمَارِ وَ تَعَاطِی مَا یُضْحِکُ النَّاسَ مِنَ اللَّغْوِ وَ الْمِزَاحِ وَ ذِکْرُ عُیُوبِ النَّاسِ وَ مُجَالَسَةُ أَهْلِ الرَّیْبِ»
و گناهانى که پردههاى عصمت را پاره مىکند عبارتند از: نوشیدن شراب، و قماربازی، و انجام کارهای مضحک و شوخی‌های لغو که موجب خنده هاى بیهوده‌ی مردم می‌شود، و ذکر عیوب مردم، و هم‌نشینی با اهل شک (غیر مؤمن)»
«وَ الذُّنُوبُ الَّتِی تُنْزِلُ الْبَلَاءَ تَرْکُ إِغَاثَةِ الْمَلْهُوفِ وَ تَرْکُ مُعَاوَنَةِ الْمَظْلُومِ وَ تَضْیِیعُ الْأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیِ عَنِ الْمُنْکَرِ»
و گناهانى که بلا را نازل مىکنند عبارتند از فریادرسى نکردن به مظلوم؛ و یارى نکردن به او؛ و ترک و ضایع کردن امربه‌معروف و نهى از منکر.
«وَ الذُّنُوبُ الَّتِی تُدِیلُ الْأَعْدَاءَ الْمُجَاهَرَةُ بِالظُّلْمِ وَ إِعْلَانُ الْفُجُورِ وَ إِبَاحَةُ الْمَحْظُورِ وَ عِصْیَانُ الْأَخْیَارِ وَ الِانْطِبَاعُ لِلْأَشْرَارِ»
و گناهانى که دولت (ثروت و قدرت و حکومت) را از انسان مىگیرد و به دشمنان مىدهد عبارتند از: ستم آشکارا، و علنى شدن گناه و سرپیچى از حق، و مباح شمردن آنچه حرام شمرده شده است، و نافرمانى از نیکان و فرمان‌برداری از ستمگران.
«وَ الذُّنُوبُ الَّتِی تُعَجِّلُ الْفَنَاءَ قَطِیعَةُ الرَّحِمِ وَ الْیَمِینُ الْفَاجِرَةُ وَ الْأَقْوَالُ الْکَاذِبَةُ وَ الزِّنَاءُ وَ سَدُّ طُرُقِ الْمُسْلِمِینَ وَ ادِّعَاءُ الْإِمَامَةِ بِغَیْرِ حَقٍّ»
و گناهانى که نابودی انسان را سرعت مىبخشد عبارتند از: قطع رحم، سوگند دروغ، دروغ‌گوئی، زنا، بستن راه مسلمانان، و ادعاى امامت و رهبری ناروا.
«وَ الذُّنُوبُ الَّتِی تَقْطَعُ الرَّجَاءَ الْیَأْسُ مِنْ رَوْحِ اللَّهِ وَ الْقُنُوطُ مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ وَ الثِّقَةُ بِغَیْرِ اللَّهِ وَ التَّکْذِیبُ بِوَعْدِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ»
و گناهانى که امید را بدل به نومیدى مىکند عبارتند از: مأیوس شدن و ناامیدی از رحمت خداوند، و اعتماد کردن به غیر خدا، و دروغ پنداشتن وعده خیر خداى عزّ و جلّ.
«وَ الذُّنُوبُ الَّتِی تُظْلِمُ الْهَوَاءَ السِّحْرُ وَ الْکِهَانَةُ وَ الْإِیمَانُ بِالنُّجُومِ وَ التَّکْذِیبُ بِالْقَدَرِ وَ عُقُوقُ الْوَالِدَیْنِ»
و گناهانى که فضا را تیره‌وتار مىگرداند عبارتند از: جادوگرى، خبر غیب گفتن و فال زدن، و ایمان داشتن تأثیر ستارگان در امور عالم، و تکذیب تقدیر الهى، و عاق والدین.
«وَ الذُّنُوبُ الَّتِی تَکْشِفُ الْغِطَاءَ الِاسْتِدَانَةُ بِغَیْرِ نِیَّةِ الْأَدَاءِ وَ الْإِسْرَافُ فِی النَّفَقَةِ عَلَى الْبَاطِلِ وَ الْبُخْلُ عَلَى الْأَهْلِ وَ الْوَلَدِ وَ ذَوِی الْأَرْحَامِ وَ سُوءُ الْخُلُقِ وَ قِلَّةُ الصَّبْرِ وَ اسْتِعْمَالُ الضَّجَرِ وَ الْکَسَلِ وَ الِاسْتِهَانَةُ بِأَهْلِ الدِّینِ»
و گناهانى که پردهها را می‌درد عبارتند از: قرض خواستن بدون آنکه انسان قصد بازپرداخت آن را داشته باشد، و زیاده‌روی در بیهوده خرج کردن، و بخل بر خانواده و فرزند و خویشاوند، و بداخلاقى، و کم‌صبری، و بىقرار بودن در غم‌ها، و کاهلى نمودن، و سبک شمردن مؤمنان است.
«وَ الذُّنُوبُ الَّتِی تَرُدُّ الدُّعَاءَ سُوءُ النِّیَّةِ وَ خُبْثُ السَّرِیرَةِ وَ النِّفَاقُ مَعَ الْإِخْوَانِ وَ تَرْکُ التَّصْدِیقِ بِالْإِجَابَةِ وَ تَأْخِیرُ الصَّلَوَاتِ الْمَفْرُوضَاتِ حَتَّى تَذْهَبَ أَوْقَاتُهَا وَ تَرْکُ التَّقَرُّبِ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ بِالْبِرِّ وَ الصَّدَقَةِ وَ اسْتِعْمَالُ الْبَذَاءِ وَ الْفُحْشِ فِی الْقَوْلِ»
و گناهانى که دعا را بازمی‌گرداند: نیّت بد داشتن، و پلیدى باطن، و نفاق با برادران و اجابت نکردن آنان، و تأخیر نمازهاى واجب تا جایی که وقت آن‌ها فوت شود، و ترک تقرّب جستن به خدا به‌وسیله نیکى و خیرات، و بددهنی و گفتن سخن زشت.
«وَ الذُّنُوبُ الَّتِی تَحْبِسُ غَیْثَ السَّمَاءِ جَوْرُ الْحُکَّامِ فِی الْقَضَاءِ وَ شَهَادَةُ الزُّورِ وَ کِتْمَانُ الشَّهَادَةِ وَ مَنْعُ الزَّکَاةِ وَ الْقَرْضِ وَ الْمَاعُونِ وَ قَسَاوَةُ الْقُلُوبِ عَلَى أَهْلِ الْفَقْرِ وَ الْفَاقَةِ وَ ظُلْمُ الْیَتِیمِ وَ الْأَرْمَلَةِ وَ انْتِهَارُ السَّائِلِ وَ رَدُّهُ بِاللَّیْلِ»
و گناهانى که مانع نزول باران مىگردد عبارتند از: داوری ظالمانه‌ی حاکمان، و شهادت دادن به‌دروغ و باطل، و پنهان داشتن شهادت، و ندادن زکات و پس ندادن قرض، و دریغ کردن از دادن مایحتاج زندگی (مانند تبر و تیشه و آلات کار) به دیگران، و سخت شدن دل‌ها بر بینوایان و نیازمندان، و ستم نمودن به یتیمان و بیوه‌زنان، و تشر زدن بر سائل، و رد کردن سائل در هنگام شب.