در عالم «اختلاف» هست ولی «تفاوت» نیست
در عالم «اختلاف» وجود دارد؛ زیر اختلاف یکی از مظاهر ربوبیت خداوند است که در خلق خویش ایجاد کرده است؛ مثل اختلاف شب و روز که خداوند دربارۀ آن می‌فرماید:
«إِنَّ فِی اخْتِلافِ اللَّیْلِ وَ النَّهارِ وَ ما خَلَقَ اللَّهُ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یَتَّقُون»[1]
منظور از اختلاف شب و روز یا این است که شب و روز یکى پس از دیگرى واقع مىشوند تا عاملى شود برای اینکه به وسیلۀ گرمای روز و سرمای شب امور ساکنین زمین تدبیر شود و این اختلاف حرارت و برودت بادها را به دنبال مىآورد و نیز باعث می‌شود مردم بتوانند در روز به حرکت و امرار معاش بپردازند و شب را براى استراحت و آرامش سپری کنند؛ همچنین ممکن است مراد از اختلاف شب و روز، اختلاف ساعت شب و روز است که گاهی روز طولانىتر از شب و گاهی شب طولانی‌تر از روز مىشود تا در اثر آن فصول سال شکل بگیرند[2] و امور مخلوقات تدبیر شوند.
ولی در عالم «تفاوت» وجود ندارد؛ همچنانکه خداوند در قرآن می‌فرماید:
«ما تَرى فِی خَلْقِ الرَّحْمنِ مِنْ تَفاوُت فَارْجِعِ الْبَصَرَ هَلْ تَرى مِنْ فُطُور»[3]
منظور از عدم وجود تفاوت در میان مخلوقات این است که در این جهان هیچ بی‌نظمی و کمبودی وجود ندارد و خداوند عالم ا طورى آفریده که هر موجودى بتواند به آن هدفی که براى آن خلق شده برسد، بدون اینکه مخلوقات مانع از رسیدن یکدیگر به مقصد تعیین شده بشوند.[4] به عبارت دیگر جهان براساس قوانین دقیق و حساب شده تدبیر می‌شود که موجودات را در مسیر خاصى پیش مىبرند.[5]
[1] تو در خلق رحمان هیچ تفاوتى نمىبینى به دقت نظر کن آیا هیچ فطور و اختلالى در نظام عالم به چشمت مىخورد؟! (سوره یونس، آیه 6)
[2] المیزان فی تفسیر القرآن، ج10، ص 13
[3] به راستی که در اختلاف شب و روز و موجوداتى که خدا در آسمانها و زمین آفریده آیتهایى است براى مردمى که تقواپیشهاند (سوره ملک، آیه 3)
[4] المیزان فی تفسیر القرآن، ج19، ص 350
[5] تفسیر نمونه،ج24، ص 319