خشوع در نماز و راه به دست آوردن آن
خداوند در قرآن کریم یکی از اوصاف مؤمنان که باعث رستگاری آنان می‌شود را «خشوع» در نماز دانسته است:
قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ الَّذِینَ هُمْ فِی صَلاتِهِمْ خاشِعُونَ (سوره مؤمنون، آیه 1 و 2): مؤمنان رستگار شدند؛ آن‌ها که در نمازشان خشوع دارند.
«خاشعون» از ماده «خشوع» به معنى حالت تواضع و ادب جسمى و روحى است که در برابر شخص بزرگ یا حقیقت مهمى در انسان پیدا مىشود و آثارش در بدن ظاهر مىگردد. خشوع درواقع چیزى جز حضور قلب توأم با تواضع و ادب و احترام نیست.
به‌عبارت‌دیگر خشوع چیزى جز حضور قلب توأم با تواضع و ادب و احترام نیست.
در حدیثى مىخوانیم که پیامبر ص مردى را دید که در حال نماز با ریش خود بازى مىکند فرمود: «اما انه لو خشع قلبه لخشعت جوارحه» (اگر او در قلبش خشوع بود اعضاى بدنش نیز خاشع مىشد).
براى تحصیل خشوع و حضور قلب در نماز و سایر عبادات، امور ذیل را دقیقاً توصیه مىکنیم:
1- به دست آوردن آن‌چنان معرفتى که دنیا را در نظر انسان کوچک و خدا را در نظر انسان بزرگ کند تا هیچ کار دنیوى نتواند به هنگام راز و نیاز با معبود نظر او را به خود جلب و از خدا منصرف سازد.
2- توجه به کارهاى پراکنده و مختلف، معمولاً مانع تمرکز حواس است و هرقدر انسان، توفیق پیدا کند که مشغلههاى مشوش و پراکنده را کم کند به حضور قلب در عبادات خود کمک کرده است.
3- انتخاب محل و مکان نماز و سایر عبادات نیز در این امر، اثر دارد، به همین دلیل، نمازخواندن در برابر اشیاء و چیزهایى که ذهن انسان را به خود مشغول مىدارد مکروه است و همچنین در برابر درهاى باز و محل عبور و مرور مردم، در مقابل آیینه و عکس و مانند این‌ها، به همین دلیل معابد مسلمین هرقدر سادهتر و خالى از زرق‌وبرق و تشریفات باشد بهتر است چراکه به حضور قلب کمک مىکند.
4- پرهیز از گناه نیز عامل مؤثرى است، زیرا گناه قلب را از خدا دور مىسازد و از حضور قلب مىکاهد.
5- آشنایى به معنى نماز و فلسفه افعال و اذکار آن، عامل مؤثر دیگرى است.
6- انجام مستحبات نماز و آداب مخصوص آنچه در مقدمات و چه در اصل نماز نیز کمک مؤثرى به این امر مىکند.
7- از همه این‌ها گذشته این کار، مانند هر کار دیگر نیاز به مراقبت و تمرین و استمرار و پیگیری دارد، بسیار مىشود که در آغاز انسان در تمام نماز یک‌لحظه کوتاه قدرت تمرکز فکر پیدا مىکند، اما با ادامه این کار و پیگیری و تداوم آن‌چنان قدرت نفس پیدا مىکند که مىتواند به هنگام نماز دریچههاى فکر خود را بر غیر معبود مطلقاً ببندد! (دقت کنید).
منبع: تفسیر نمونه، ج14، ص 193 الی 195