بیست وصیت امیرالمؤمنین علیه‌السلام به شیعیان
سُلَیْمِ بْنِ قَیْسٍ الْهِلَالِی مىگوید: در وصیّت امیر المؤمنین علیه السّلام هنگامى که به پسرش امام حسن علیه السّلام وصیّت مىفرمود حاضر بودم. آن حضرت بر وصیّتش امام حسین علیه‌السلام و محمّد(بن حنفیة) و همه فرزندانش و اهل بیت و رؤساى شیعیانش را شاهد گرفت ...
این حدیث در کتاب «غیبت» شیخ طوسى از امام باقر علیه السّلام نقل شده و اوّل آن چنین است: امام باقر علیه السّلام فرمود: «این وصیّت امیر المؤمنین علیه السّلام است و این نسخهاى از کتاب سلیم بن قیس هلالى است که به ابان داده و برایش قرائت کرده است. ابان مىگوید: آن را خدمت امام زین العابدین علیه السّلام خواندم و حضرت فرمود: سلیم راست گفته است، خدا او را رحمت کند». (الغیبة مرحوم شیخ طوسی، ص 194).
و اما قسمتی از وصیت آن حضرت چنین است:
1. تقوا و پرهیزکاری
إِنِّی أُوصِیکَ یَا حَسَنُ وَ جَمِیعَ وُلْدِی وَ أَهْلَ بَیْتِی وَ مَنْ بَلَغَهُ کِتَابِی مِنَ الْمُؤْمِنِینَ بِتَقْوَى اللَّهِ رَبِّکُمْ
اى حسن، من تو را و همگى فرزندان و کلیّه افراد خاندانم را و هر آن‌کس از مؤمنین را که این نامه من به او برسد، وصیت می‌کنم که تقواى خدا، پروردگار را پیشه خود سازید
2. مسلمان ماندن و تسلیم دربرابر خداوند
فَلا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَ أَنْتُمْ مُسْلِمُونَ ...
پس جز به آئین مسلمانى زندگى را به پایان مبرید.
3. اتحاد و پرهیز از تفرقه و اصلاح نمودن میان مسلمانان
وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعاً وَ لا تَفَرَّقُوا. فَإِنِّی سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ یَقُولُ: «صَلَاحُ ذَاتِ الْبَیْنِ أَفْضَلُ مِنْ عَامَّةِ الصَّلَاةِ وَ الصَّوْمِ وَ إِنَّ الْبِغْضَةَ حَالِقَةُ الدِّینِ وَ فَسَادُ ذَاتِ الْبَیْنِ» وَ لا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ.
و همگى به ریسمان وحى الهى تمسّک کنید و پراکنده نشوید و نزول نعمت خدا بر خویشتن را به یادآورید و آن زمان را فراموش نکنید که دشمن یکدیگر بودید، پس خدا میان دل‌هایتان انس و الفت برقرار کرد؛ زیرا من از رسول خدا شنیدم که می‌گفت: «اصلاح میان مردم از همه اقسام نماز و روزه افضل است؛ و بغض و عداوت ریشه‌کن کننده دین و علّت فساد در روابط مسلمین است»؛ و هیچ نیرو و قدرتی جز به‌واسطه خدا نیست.
4. یاری کردن به خویشاوندان و پیوند میان آنان
انْظُرُوا ذَوِی أَرْحَامِکُمْ فَصِلُوهُمْ یُهَوِّنِ اللَّهُ عَلَیْکُمُ الْحِسَابَ
به خویشاوندانتان بنگرید، پیوند یارى و مددکارى را با ایشان برقرار کنید که خدا به‌وسیله این عمل حساب را بر شما آسان می‌سازد.
5. مراعات حال یتیمان
وَ اللهَ اللهَ فِی الْأَیْتَامِ فَلَا تُغَیِّرُوا أَفْوَاهَهُمْ وَ لَا تُضَیِّعُوا مَنْ بِحَضْرَتِکُمْ، فَقَدْ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ یَقُولُ: «مَنْ عَالَ یَتِیماً حَتَّى یَسْتَغْنِیَ أَوْجَبَ اللَّهُ لَهُ بِذَلِکَ الْجَنَّةَ کَمَا أَوْجَبَ لآِکِلِ مَالِ الْیَتِیمِ النَّارَ».
و خدا را! خدا را! (بترسید از خدا) درباره یتیمان که صدایشان به گریه بلند نشود و در حضور شما پایمال و تباه نشوند؛ زیرا که من از رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله شنیدم که می‌فرمود: «کسى که یتیمى را کفالت کند تا بىنیاز گردد، خدا بهشت را بر او واجب کرده است، همان‌طور که دوزخ را براى خورنده‌ی مال یتیم واجب کرده است».
6. انس با قرآن و عمل به دستورات آن
وَ اللهَ اللهَ فِی الْقُرْآنِ، لَا یَسْبِقُکُمْ إِلَى الْعَمَلِ بِهِ غَیْرُکُمْ.
و خدا را! خدا را! (بترسید از خدا) درباره قرآن؛ مبادا که دیگران در عمل به آن بر شما سبقت‌گیرند (و شما از عمل کردن به دستورات آن کوتاهی کنید).
7. مراعات حال همسایگان
وَ اللهَ اللهَ فِی جِیرَانِکُمْ، فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ أَوْصَى بِهِمْ
و خدا را! خدا را! (بترسید از خدا) درباره همسایگانتان؛ زیرا که خدا و رسول او در حقّ ایشان سفارش کردهاند.
8. اهتمام به حجّ و عمره و زیارت خانه خدا
وَ اللهَ اللهَ فِی بَیْتِ رَبِّکُمْ، فَلَا یَخْلُوَنَّ مِنْکُمْ مَا بَقِیتُمْ فَإِنَّهُ إِنْ یُتْرَکْ لَمْ تُنَاظَرُوا. وَ إِنَّ أَدْنَى مَا یَرْجِعُ بِهِ مَنْ أَمَّهُ أَنْ یُغْفَرَ لَهُ مَا قَدْ سَلَفَ
و خدا را! خدا را! (بترسید از خدا) درباره خانه پروردگارتان؛ مبادا که تا باقى باشید، آن خانه از شما خالى گردد؛ زیرا اگر آن بیت مقدّس متروک شود، شما پس از آن مهلتى نخواهید داشت و منقرض خواهید شد و کمترین بهره‌ای که زائر آن بیت با خود مىآورد، آمرزش گناهان گذشته او است.
9. اقامه نماز و سبک نشمردن آن
وَ اللهَ اللهَ فِی الصَّلَاةِ، فَإِنَّهَا خَیْرُ الْعَمَلِ وَ إِنَّهَا عَمُودُ دِینِکُمْ
و خدا را! خدا را! (بترسید از خدا) درباره نماز؛ زیرا که آن بهترین عمل و ستون دین شما است.
10. پزداخت زکات
وَ اللهَ اللهَ فِی الزَّکَاةِ، فَإِنَّهَا تُطْفِئُ غَضَبَ رَبِّکُمْ.
و خدا را! خدا را! ! (بترسید از خدا) درباره زکات؛ زیرا که آن آتش خشم پروردگار شما را خاموش می‌کند.
11. نگهداشتن حرمت ماه رمضان و روزه‌داری
وَ اللهَ اللهَ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ، فَإِنَّ صِیَامَهُ جُنَّةٌ مِنَ النَّارِ.
و خدا را! خدا را! (بترسید از خدا) درباره روزه ماه رمضان؛ زیرا که روزه داشتن آن سپرى در برابر آتش دوزخ است.
12. انفاق و کمک به فقراء و مساکین
وَ اللهَ اللهَ فِی الْفُقَرَاءِ وَ الْمَسَاکِینِ، فَشَارِکُوهُمْ فِی مَعِیشَتِکُمْ.
و خدا را! خدا را! (بترسید از خدا) درباره فقراء و مساکین؛ پس ایشان را در معیشت (و رزقی که به شما داده شده است) خودتان شریک سازید.
13. جهاد کردن در راه خدا با اموال و جان‌ها
وَ اللهَ اللهَ فِی الْجِهَادِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ بِأَمْوَالِکُمْ وَ أَنْفُسِکُمْ، فَإِنَّمَا یُجَاهِدُ فِی سَبِیلِ اللَّهِ رَجُلَانِ: إِمَامُ هُدًى، وَ مُطِیعٌ لَهُ مُقْتَدٍ بِهُدَاهُ.
و خدا را! خدا را! (بترسید از خدا) درباره جهاد در راه خدا با اموالتان و جان‌هایتان؛ زیرا دو کس در راه خدا جهاد می‌کنند: یکى پیشواى هدایت و دیگرى مطیع او و اقتداء کننده به هدایت او.
14. دفاع از حقوق اهل بیت و خاندان رسول خدا صلّی الله علیه و آله
وَ اللهَ اللهَ فِی ذُرِّیَّةِ نَبِیِّکُمْ، فَلَا یُظْلَمُنَّ بَیْنَ أَظْهُرِکُمْ وَ أَنْتُمْ تَقْدِرُونَ عَلَى الدَّفْعِ عَنْهُمْ.
و خدا را! خدا را! (بترسید از خدا) درباره ذریّه پیمبرتان؛ مبادا که ایشان در میان شما مظلوم واقع شوند، درحالی‌که شما بر دفاع از ایشان قادر باشید.
15. نگهداشتن حرمت آن دسته از اصحاب رسول خدا (ص) که بدعت‌گزار و حامی بدعت‌گزار نبودند
وَ اللهَ اللهَ فِی أَصْحَابِ نَبِیِّکُمُ الَّذِینَ لَمْ یُحْدِثُوا حَدَثاً وَ لَمْ یُؤْوُوا مُحْدِثاً، فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ أَوْصَى بِهِمْ وَ لَعَنَ الْمُحْدِثَ مِنْهُمْ وَ مِنْ غَیْرِهِمْ وَ الْمُؤْوِیَ لِلْمُحْدِثِ
و خدا را! خدا را! (بترسید از خدا) درباره آن گروه از اصحاب پیامبتان که بدعتى به وجود نیاوردند و بدعت‌گزاری را پناه ندادند؛ زیرا رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله درباره ایشان سفارش فرمود و بدعت‌گزاران از ایشان و غیر ایشان را و پناه دهنده بدعت‌گزار را نفرین کرد.
16. رعایت حقوق زنان و زیردستان
وَ اللهَ اللهَ فِی النِّسَاءِ وَ مَا مَلَکَتْ أَیْمَانُکُمْ.
و خدا را! خدا را! (بترسید از خدا) درباره زنان و بردگانتان (و زیردستان).
17. نترسید از سرزنش دیگران در راه اجراء احکام پروردگار
لَا تَخَافُنَّ فِی اللَّهِ لَوْمَةَ لَائِمٍ فَیَکْفِیکَهُمُ اللَّهُ.
مبادا که در راه اطاعت و اجراء احکام خدا از سرزنش سرزنشکنندهاى بهراسید؛ زیرا خدا شرّ کسى را که قصد ستم کردن بر شما دارد را از شما دفع می‌کند.
18. سخن نیک گفتن با مردم
وَ قُولُوا لِلنَّاسِ حُسْناً کَمَا أَمَرَکُمُ اللَّهُ.
با مردم سخن نیک بگوئید، همان‌طور که خداى عزّوجلّ به شما امر فرموده است.
19. امر به معروف و نهی از منکر
وَ لَا تَتْرُکُنَّ الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیَ عَنِ الْمُنْکَرِ فَیُوَلِّیَ اللَّهُ الْأَمْرَ أَشْرَارَکُمْ وَ تَدْعُونَ فَلَا یُسْتَجَابُ لَکُمْ.
مبادا که امربه‌معروف و نهى از منکر را ترک کنید، که اگر چنین کنید، خدا اشرارتان را بر شما مسلّط می‌گرداند و آنگاه دعا می‌کنید، ولى دعایتان مستجاب نمی‌شود.
20. ارتباط، بخشش و نیکوکاری میان مسلمانان و پرهیز از تفرقه و قطع ارتباط
عَلَیْکُمْ یَا بَنِیَّ بِالتَّوَاصُلِ وَ التَّبَاذُلِ وَ التَّبَارِّ، وَ إِیَّاکُمْ وَ النِّفَاقَ وَ التَّقَاطُعَ وَ التَّدَابُرَ وَ التَّفَرُّقَ. وَ تَعاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَ التَّقْوى وَ لا تَعاوَنُوا عَلَى الْإِثْمِ وَ الْعُدْوانِ وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ شَدِیدُ الْعِقابِ.
بر شما باد- اى فرزندان من- به ایجاد و تحکیم ارتباط (در راه یکدیگر) و به بذل و بخشش کردن در راه کمک به یکدیگر و خوبى کردن نسبت به همدیگر؛ و برحذر باشید از نفاق و قطع رابطه و پشت‌کردن به یکدیگر و پراکنده شدن. بر اجراء کار نیک و تقوى همکارى کنید و در کار گناه و ظلم دست یارى به یکدیگر ندهید؛ و از خشم خدا بپرهیزید، زیرا که کیفر خداوند سخت است.
منبع: کتاب سلیم بن قیس الهلالی، ج2، ص 925 و 926