پیام عاشورا پیام آزادگی و حرّیّت
نقل شده که در روز عاشورا وقتی حضرت امام حسین علیه السلام به تنهایی با دشمن می‌جنگید دشمنان بین امام علیه السّلام و خیمه هایش را جدا نمودند، به طورى که به خیمه ها نزدیک شدند؛ در این هنگام امام حسین علیه السّلام صدا زد:
«وَیْلَکُمْ یَا شِیعَةَ آلِ أَبِی سُفْیَانَ إِنْ لَمْ یَکُنْ لَکُمْ دِینٌ وَ کُنْتُمْ لَا تَخَافُونَ الْمَعَادَ فَکُونُوا أَحْرَاراً فِی دُنْیَاکُمْ هَذِهِ وَ ارْجِعُوا إِلَى أَحْسَابِکُمْ إِنْ کُنْتُمْ عَرَباً کَمَا تَزْعُمُون»
(واى بر شما اى پیروان آل ابو سفیان، اگر شما دین ندارید و از حساب روز قیامت نمىترسید، پس دست کم در دنیاى خود آزاد مرد باشید و اگر به گمان خود عرب هستید به حسب و نسب خود بازگردید).
برای اینکه بدانیم «حریّت» چه خصلتی است که امام علیه‌السلام لشکریان یزید را به آن فراخواندند، بهتر است به روایات مراجعه نماییم.
حریّت یا آزادگی از دیدگاه روایات عبارت است از برخورداری از ویژگی های پسندیده و دوری کردن از صفات پست و غیر انسانی.
نمونه‌هایی ویژگی‌هایی که در روایات معصومین علیهم‌السلام برای انسان حرّ (آزاده) ذکر کرده‌اند را در ادامه ذکر می‌کنیم:
وفاء، تدبیر، حیاء، خوس‌خلقی، حریت
از امام صادق علیه‌السلام روایت شده که فرمودند:
«خَمْسُ خِصَالٍ مَنْ لَمْ تَکُنْ فِیهِ خَصْلَةٌ مِنْهَا فَلَیْسَ فِیهِ کَثِیرُ مُسْتَمْتَعٍ أَوَّلُهَا الْوَفَاءُ وَ الثَّانِیَةُ التَّدْبِیرُ وَ الثَّالِثَةُ الْحَیَاءُ وَ الرَّابِعَةُ حُسْنُ الْخُلُقِ وَ الْخَامِسَةُ وَ هِیَ تَجْمَعُ هَذِهِ الْخِصَالَ الْحُرِّیَّةُ»[1]
(هر کس پنج خصلت را نداشته باشد بهره درستى از او برده نشود: خصلت اول وفاء؛ خصلت دوم تدبیر؛ خصلت سوم حیاء؛ خصلت چهارم خوش خلقى؛ خصلت پنجم که جامع همه اینهاست حرّیت).
حفظ کردن نفس از پستی‌ها
از امیرالمؤمنین علیه‌السلام روایت شده که فرمودند:
«أَکْرِمْ نَفْسَکَ عَنْ کُلِّ دَنِیَّةٍ وَ إِنْ سَاقَتْکَ إِلَى الرَّغَائِبِ فَإِنَّکَ لَنْ تَعْتَاضَ بِمَا تَبْذُلُ مِنْ نَفْسِکَ عِوَضاً وَ لَا تَکُنْ عَبْدَ غَیْرِکَ وَ قَدْ جَعَلَکَ اللَّهُ حُرّاً وَ مَا خَیْرُ خَیْرٍ لَا یُنَالُ إِلَّا بِشَرٍّ وَ یُسْرٍ لَا یُنَالُ إِلَّا بِعُسْر»[2]
(نفس خود را از هر پستى به گرامى داشتنش حفظ کن هر چند تو را به نعمتهاى فراوان رساند، زیرا در برابر مقدارى که از کرامت نفس به خرج مىگذارى عوضى به دست نیاورى؛ بنده دیگرى مباش که خداوند آزادت قرار داده؛ چه خیرى است در خیرى که جز با شرّ به دست نیاید، و در آسایشى که جز با سختى حاصل نگردد؟!).
همچنین از امیرالمؤمنین علیه‌السلام روایت شده که فرمودند:
«إِیَّاکَ وَ کُلَ عَمَلٍ یُنَفِّرُ عَنْکَ حُرّاً أَوْ یُذِلُّ لَکَ قَدْراً أَوْ یَجْلِبُ عَلَیْکَ شَرّاً أَوْ تَحْمِلُ بِهِ إِلَى الْقِیَامَةِ وِزْراً»[3]
(بپرهیز از هر کردارى که بِرَماند از تو آزاده را یا خوار کند براى تو قدرى را یا بکشد بر تو شرّى را، یا بردارى تو به سبب آن به سوى قیامت وزر و گناهى را).
صبر در هنگام مصائب
از امام صادق علیه‌السلام روایت شده که فرمودند:
«إِنَّ الْحُرَّ حُرٌّ عَلَى جَمِیعِ أَحْوَالِهِ إِنْ نَابَتْهُ نَائِبَةٌ صَبَرَ لَهَا وَ إِنْ تَدَاکَّتْ عَلَیْهِ الْمَصَائِبُ لَمْ تَکْسِرْهُ وَ إِنْ أُسِرَ وَ قُهِرَ وَ اسْتُبْدِلَ بِالْیُسْرِ عُسْراً کَمَا کَانَ یُوسُفُ الصِّدِّیقُ الْأَمِینُ ص لَمْ یَضْرُرْ حُرِّیَّتَهُ أَنِ اسْتُعْبِدَ وَ قُهِرَ وَ أُسِر وَ لَمْ تَضْرُرْهُ ظُلْمَةُ الْجُبِّ وَ وَحْشَتُهُ وَ مَا نَالَهُ أَنْ مَنَّ اللَّهُ عَلَیْهِ فَجَعَلَ الْجَبَّارَ الْعَاتِیَ لَهُ عَبْداً بَعْدَ إِذْ کَانَ لَهُ مَالِکاً فَأَرْسَلَهُ وَ رَحِمَ بِهِ أُمَّة»[4]
(آزاد مرد در همه احوال آزاد مرد است اگر گرفتارى برایش پیش آید، صبر کند و اگر مصیبتها بر سرش ریزد، او را شکسته نکند، اگر چه اسیر شود و مغلوب گردد و سختى جایگزین آسایشش شود، چنان که یوسف صدیق امین صلوات اللَّه علیه را بردگى و مغلوبیت و اسارت زیان نبخشید و تاریکى و ترس چاه و آنچه بر سرش آمد زیانش نزد تا خدا بر او منت گذارد و ستمگر سرکش را بنده او کرد، بعد از آنکه مالک او بود؛ خدا او را برسالت فرستاد و بسبب او بامتى رحم کرد).
از امیرالمؤمنین علیه‌السلام نیز روایت شده که فرمودند:
«الْحُرُّ حُرٌّ وَ إِنْ مَسَّهُ الضُّرُّ الْعَبْدُ عَبْدٌ وَ إِنْ سَاعَدَهُ الْقَدَر»[5]
(آزاد، آزاد است هر چند برسد به او سختى و زیان، و بنده بنده است و اگر چه یارى کند او را تقدیر الهی).
ترک شهوت و هوای نفس
از امیرالمؤمنین علیه‌السلام روایت شده که فرمودند:
«مَنْ تَرَکَ الشَّهَوَاتِ کَانَ حُرّا»[6]
(هرکس شهواتش را ترک کند، آزاده است).
همچنین از امیرالمؤمنین علیه‌السلام روایت شده که فرمودند:
«لَیْسَ مَنِ ابْتَاعَ نَفْسَهُ فَأَعْتَقَهَا کَمَنْ بَاعَ نَفْسَهُ فَأَوْبَقَهَا»[7]
(کسى که از نفس خود پیروى کند و آن را آزاد بسازد مانند کسى نیست که خود را فروخته و در بند نموده است).
عبادت خالصانه
امام صادق علیه السلام فرمود:
«إِنَّ الْعُبَّادَ ثَلَاثَةٌ قَوْمٌ عَبَدُوا اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَوْفاً فَتِلْکَ عِبَادَةُ الْعَبِیدِ وَ قَوْمٌ عَبَدُوا اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى طَلَبَ الثَّوَابِ فَتِلْکَ عِبَادَةُ الْأُجَرَاءِ وَ قَوْمٌ عَبَدُوا اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ حُبّاً لَهُ فَتِلْکَ عِبَادَةُ الْأَحْرَارِ وَ هِیَ أَفْضَلُ الْعِبَادَةِ»[8]
(عبادتکنندگان سه دستهاند: گروهى که خداى عز و جل را از ترس عبادت کنند و این عبادت بردگانست؛ مردمى که خداى تبارک و تعالى را بطمع ثواب عبادت کنند و این عبادت مزدورانست؛ دستهاى که خداى عز و جل را براى دوستیش عبادت کنند و این عبادت آزادگان و بهترین عبادت است).
[1] الخصال، ج1، ص284؛ محمد بن على ابن بابویه، 2جلد، جامعه مدرسین - قم، چاپ: اول، 1362ش.
[2] نهج البلاغة، ص 401؛ شریف الرضى؛ نسخه صبحی صالح، 1جلد، هجرت - قم، چاپ: اول، 1414 ق
[3] غرر الحکم و درر الکلم، ص 173؛ تمیمى آمدى (مجموموعة من کلمات و حکم الإمام علی علیه السلام)، 1جلد، دار الکتاب الإسلامی - قم، چاپ: دوم، 1410 ق.
[4] الکافی، ج 2، ص 89؛ محمد بن یعقوب کلینى؛ 8جلد، دار الکتب الإسلامیة - تهران، چاپ: چهارم، 1407 ق
[5] غرر الحکم و درر الکلم، ص 71؛ تمیمى آمدى (مجموموعة من کلمات و حکم الإمام علی علیه السلام)، 1جلد، دار الکتاب الإسلامی - قم، چاپ: دوم، 1410 ق.
[6] تحف العقول عن آل الرسول صلى الله علیه و آله، ص 89؛ ابن شعبه حرانى، 1جلد، جامعه مدرسین - قم، چاپ: دوم، 1404 / 1363ق
[7] الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد، ج1، ص 298؛ محمد بن محمد مفید؛ 2جلد، کنگره شیخ مفید - قم، چاپ: اول، 1413 ق.
[8] الکافی، ج 2، ص 84؛ محمد بن یعقوب کلینى؛ 8جلد، دار الکتب الإسلامیة - تهران، چاپ: چهارم، 1407 ق