هفت ویژگی اهل بیت علیهم‌السلام در آیاتی از سوره انسان
شنبه, ۲۵ آذر ۱۴۰۲، ۱۱:۴۸ ب.ظ
مرحوم طبرسی در مجمع‌البیان می‌گوید: هم شیعه و هم اهل تسنن روایت کرده اند که آیاتى از این سوره یعنی آیه «إِنَّ الْأَبْرارَ یَشْرَبُونَ» تا آیه «وَ کانَ سَعْیُکُمْ مَشْکُوراً» درباره على علیه‌السلام و فاطمه و حسن و حسین علیهم‌السلام و کنیز آنان که فضّه نام داشت نازل شده است.[1]
این آیات چنین است:
«إِنَّ الْأَبْرارَ یَشْرَبُونَ مِنْ کَأْسٍ کانَ مِزاجُها کافُوراً- عَیْناً یَشْرَبُ بِها عِبادُ اللَّهِ یُفَجِّرُونَها تَفْجِیراً- یُوفُونَ بِالنَّذْرِ وَ یَخافُونَ یَوْماً کانَ شَرُّهُ مُسْتَطِیراً- وَ یُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلى حُبِّهِ مِسْکِیناً وَ یَتِیماً وَ أَسِیراً- إِنَّما نُطْعِمُکُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لا نُرِیدُ مِنْکُمْ جَزاءً وَ لا شُکُوراً»[2]
(و نیکوکاران در بهشت از شرابى نوشند که طبعش (در لطف و رنگ و بوى) کافور است. از سرچشمه گوارایى آن بندگان خاص خدا مى نوشند که به اختیارشان هر کجا خواهند جارى مى شود. که آن بندگان، نیکو به عهد و نذر خود وفا مى کنند و از قهر خدا در روزى که شر و سختی‌اش همه اهل محشر را فرا گیرد مى ترسند. و بر دوستى خدا به فقیر و اسیر و طفل یتیم طعام مى دهند. و (گویند) ما فقط براى رضاى خدا به شما طعام مى دهیم و از شما هیچ پاداش و سپاسى هم نمى طلبیم).
مرحوم طبرسی نیز در تفسیر مجمع‌البیان خلاصۀ ماجرا را چنین نقل کرده که: ابن عباس و مجاهد و ابى صالح روایت کرده اند که حسن و حسین علیهماالسلام مریض و بیمار شدند. پس جدشان پیامبر خدا صلّى اللَّه علیه و آله با بزرگان عرب از آنان عیادت کرد و گفتند: اى ابو الحسن اى على؛ نذرى براى شفاء فرزندانت بنما (تا خداوند آنان را شفا دهد). پس آن حضرت نذر کرد که (اگر خداى سبحان آنان را شفا داد) سه روز روزه بگیرند و فاطمه سلام‌الله علیها نیز همین قسم نذر نمود و خادمه آن‌ها فضّه هم همین‌طور نذر کرد. پس (حسنین علیهماالسلام) شفا یافتند درحالی‌که چیزى (برای خوردن) نداشتند (تا از آن بخورند و قوت بگیرند و روزه بگیرند). پس على علیه‌السلام از مردى یهودى سه پیمانه جو قرض نمود؛ و بنا بر روایتى آن جو را به‌عنوان دستمزد گرفت که براى او پشمى بریسد و آن جو را آورد نزد فاطمه علیها سلام. پس یک پیمانه آن را آرد نمود و نان پخت و على علیه‌السلام نماز مغرب را گذارد. فاطمه سلام‌الله علیها آن نان را در مقابل علی علیه‌السلام (و بر سفره) گذارد تا افطارى نمایند. در این هنگام که مسکینی آمد و درخواست طعام کرد. پس آنان نانی که حاضر کرده بودند را به مسکین دادند و جز آب چیزى نچشیدند. پس چون روز دوّم شد فاطمه سلام‌الله علیها پیمانه دوّم جوع را آرد کرده و پخت و آن نان را در مقابل علی علیه‌السلام (و بر سفره) گذارد تا افطارى نمایند. در این هنگام یتیمى درب خانه آمد و طعام خواست. پس همۀ نان را به یتیم دادند و جز آب چیزى نچشیدند. روز سوّم نیز فاطمه سلام‌الله علیها باقی‌ماندۀ جو را آرد کرده و به‌صورت نان پخت و آن را در مقابل علی علیه‌السلام (و بر سر سفره) نهاد. همین‌که خواستند میل کنند اسیرى درب خانه غذا خواست. آنان این بار نیز تمام نان را به اسیر دادند و جز آب چیزى نچشیدند. پس چون روز چهارم شد که نذرشان را ادا کرده بودند على علیه‌السلام با حسن و حسین علیهماالسلام آمد نزد پیامبر صلّى اللَّه علیه و آله و حال‌آنکه اثر ضعف و ناتوانى در آن‌ها ظاهر بود پس رسول خدا (ص) گریست و جبرئیل نازل و سوره هل أتى را آورد.[3]
در این آیات، اهل بیت رسول خدا صلّی‌الله‌علیه‌وآله یعنی امیرالمؤمنین و حضرت فاطمه و حسنین علیهم‌السلام به چند ویژگی توصیف شده‌اند:
1. «أَبْرارَ» یعنی کسانی که خدا را اطاعت کرده و کارهاى خوب نمایند[4] (إِنَّ الْأَبْرارَ ...)
2. «اهل بهشت» (إِنَّ الْأَبْرارَ یَشْرَبُونَ مِنْ کَأْسٍ کانَ مِزاجُها کافُوراً عَیْناً یَشْرَبُ بِها عِبادُ اللَّهِ یُفَجِّرُونَها تَفْجِیراً)
3. «وفاکننده به نذر» (یُوفُونَ بِالنَّذْرِ)
4. «ترس از عذاب روز قیامت» (وَ یَخافُونَ یَوْماً کانَ شَرُّهُ مُسْتَطِیراً)
5. «اطعام‌کنندگان نیازمند» (وَ یُطْعِمُونَ الطَّعامَ)
6. «ایثار و از خودگذشتگی» (وَ یُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلى حُبِّهِ مِسْکِیناً وَ یَتِیماً وَ أَسِیراً)
7. «اخلاص در احسان» (إِنَّما نُطْعِمُکُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لا نُرِیدُ مِنْکُمْ جَزاءً وَ لا شُکُوراً)
[1] مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن، ج10، ص: 611
[2] سوره الانسان: آیات 5 الی 9
[3] مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج10، ص: 611 و 612
[4] مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج 10، ص 616