سنّت آزمایش ایمان انسان ها و هدف از آن
چهارشنبه, ۲۲ فروردين ۱۴۰۳، ۱۰:۰۶ ق.ظ
قرآن کریم در آیات دوم و سوم سوره عنکبوت به قانون عمومى آزمایش ایمان انسان ها و هدف آن اشاره مى کند و مىفرماید:[1]
«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ- الم- أَ حَسِبَ النَّاسُ أَنْ یُتْرَکُوا أَنْ یَقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لا یُفْتَنُونَ- وَ لَقَدْ فَتَنَّا الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَلَیَعْلَمَنَّ اللَّهُ الَّذِینَ صَدَقُوا وَ لَیَعْلَمَنَّ الْکاذِبِینَ»[2]
[به نام خداوند بخشنده بخشایشگر؛ الم؛ آیا مردم گمان کردند به حال خود رها مىشوند و آزمایش نخواهند شد؟! ما کسانى را که پیش از آنان بودند آزمودیم (و اینها را نیز امتحان مىکنیم) باید علم خدا در مورد کسانى که راست مىگویند و کسانى که دروغ مىگویند تحقق یابد].
این آیات بیانگر فشارهایى است که بر مؤمنان در آن زمان از ناحیه دشمنان، و حتى گاه از ناحیه پدران و مادران مشرک آنها وارد مىشد. این آیات مسلمانان را تشویق به استقامت و پایمردى در برابر موج فشار دشمن مىکند، و اگر سخن از جهاد به میان آورده نیز ظاهرا جهاد در همین زمینه است، نه جهاد مسلحانه دسته جمعى و گروهى، که دستور آن در مدینه نازل شد.[3]
کلمه «فتنة» به معناى گداختن طلا براى جدا کردن ناخالصىهاى آن است و چون در حوادث و سختىها، جوهرهى انسان از شعارهاى دروغین جدا مىشود، حوادث و آزمایشها را «فتنه» مىگویند.
از حضرت امام ابوالحسن الرضا علیه‌السلام روایت شده که آیه «أَ حَسِبَ النَّاسُ أَنْ یُتْرَکُوا أَنْ یَقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لا یُفْتَنُونَ» را تلاوت کردند و فرمودند: «یُفْتَنُونَ کَمَا یُفْتَنُ الذَّهَبُ ثُمَّ قَالَ یُخْلَصُونَ کَمَا یُخْلَصُ الذَّهَبُ»[4] [محک مى شوند مانند محک شدن طلا. پاک و خالص مى شوند مانند خالص شدن طلا].
امیرالمؤمنین علیه‌السلام نیز هنگامى که مردم با او بیعت کردند و در انتظار این بودند که ببینند او با تقسیم اموال بیت المال و مقامها چه مىکند (سوگند به آن کسی که پیغمبر را بحقّ فرستاد هر آینه در هم آمیخته شوید و (در غربال امتحان) از هم بیخته و جدا گردید و بر هم زده شوید مانند بر هم زدن کف گیر آنچه در دیگ طعام است (در وقت غلیان و جوشش) تا اینکه بازگشت کنید پستترین شما بمقام بلندترین شما و بلند ترین شما بمقام پستترین شما (چون چشم از حقّ بپوشید و آنچه خدا و رسول فرموده متابعت نکنید فتنه و فساد در میان شما پیدا شود بطوریکه زیر و رو شوید تا اینکه عزیز شما خوار و خوار شما عزیز گردد) و پیشى گیرند (جلو افتند) کسانى (مانند طلحه و زبیر و دیگران) که در اسلام سبقت گرفته (و در نظر حضرت رسول) قدر و منزلتى نداشتند و هر آینه باز مىمانند کسانیکه زودتر از همه در اسلام وارد شدند (و در نزد رسول خدا قدر و منزلت بسیار داشتند)].[5]
پیام های آیات
1- ایمان، تنها با زبان و شعار نیست، بلکه همراه با آزمایش است (أَ حَسِبَ ... هُمْ لا یُفْتَنُونَ)
2- آزمایش، یک سنّت الهى در طول تاریخ است (وَ لَقَدْ فَتَنَّا الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ)
3- حوادث را تصادف نپنداریم؛ همه اسباب آزمایش ماست. (فَتَنَّا)
4- آشنایى با تاریخ و حوادث پیشینیان، مردم را براى پذیرش حوادث آماده مىکند. (مِنْ قَبْلِهِمْ)
5- دلیل آزمایش هاى الهى، عینى و محقّق شدن علم ازلى خداوند و جدا شدن مؤمنان واقعى و شکوفا شدن استعدادهاى درونى و به فعلیّت رسیدن آنهاست. (فَلَیَعْلَمَنَ ... الَّذِینَ صَدَقُوا وَ ... الْکاذِبِین).[6]
[1] تفسیر قرآن مهر، ج16، ص 30
[2] سوره العنکبوت (29)، آیات 1 الی 3
[3] تفسیر نمونه، ج16، ص: 203
[4] الکافی (ط - الإسلامیة) ؛ ج1 ؛ ص369؛ نهج البلاغة (نسخه صبحی صالح)، ص 57، خطبه 15
[5] ترجمه و شرح نهج البلاغة (فیض الإسلام)، ج1، ص 8
[6] تفسیر نور، ج ، ص 112