مصداق بارز کار نیک که آثار گناهان را از بین می‌برد

قرآن کریم در آیه‏ صد و چهاردهم سوره هود به برخى نمازها و ویژگى گناه ‏زدایى آنها اشاره کرده، مى‏ فرماید:[1]

«وَ أَقِمِ الصَّلاةَ طَرَفَیِ النَّهارِ وَ زُلَفاً مِنَ اللَّیْلِ إِنَّ الْحَسَناتِ یُذْهِبْنَ السَّیِّئاتِ ذلِکَ ذِکْرى‏ لِلذَّاکِرِینَ»[2] [نماز را در دو طرف روز و اوائل شب برپا دار، چرا که حسنات، سیئات (و آثار آنها را) بر طرف مى‏سازند، این تذکرى است براى آنها که اهل تذکر هستند].

مراد از «طَرَفَیِ النَّهارِ وَ زُلَفاً مِنَ اللَّیْلِ»

ظاهر تعبیر طرفى النهار (دو طرف روز) این است که نماز صبح و مغرب را بیان مى‏کند، که در دو طرف روز قرار گرفته و"زلف"که جمع"زلفه"به معنى نزدیکى است به قسمتهاى آغاز شب که نزدیک به روز است گفته مى‏شود بنا بر این منطبق بر نماز عشا مى‏ گردد. همین تفسیر در روایات ائمه اهل بیت علیه‌السلام نیز وارد شده که آیه فوق اشاره به سه نماز (صبح و مغرب و عشا) است.[3] البته در آیات دیگری به سایر نمازها اشاره شده است.[4]

نکته ‏ها و پیام‌های آیه

1- نماز را باید با شرایط و آداب کامل بجاى آورد. در کلمه‏ «اقامه»، معناى کمال و تمام نهفته است. «أَقِمِ الصَّلاةَ»

2- نمازها را باید در وقت مقرّر انجام داد. «طَرَفَیِ النَّهارِ»

3- نماز، روشن‏ترین نمونه‏ کار نیک است. أَقِمِ‏ ... إِنَّ الْحَسَناتِ‏ ...

4- اعمال انسان در یکدیگر تأثیر دارند. «إِنَّ الْحَسَناتِ یُذْهِبْنَ السَّیِّئاتِ»

5- دستور به نماز، روشن‏ ترین پند خداست. «ذلِکَ ذِکْرى‏» (نماز، ذکر الهى است)

چند روایت درباره آیه

1. از سلمان فارسى نقل شده که رسول خدا صلّی الله علیه و آله شاخه درختی را تکان داد و برگهایش ریخت. سپس فرمود: «إِنَ‏ الْمُسْلِمَ‏ إِذَا تَوَضَّأَ فَأَحْسَنَ الْوُضُوءَ ثُمَّ صَلَّى الصَّلَاةَ الْخَمْسَ تَحَاتَّتْ خَطَایَاهُ کَمَا تَحَاتَّتْ هَذِهِ الْوَرَق» [هنگامى که مسلمان وضو بگیرد و خوب وضو بگیرد، سپس نمازهاى پنجگانه را بجا آورد، گناهان او فرو مى‏ریزد، همانگونه که برگهاى این شاخه فرو ریخت]. سپس همین آیه (اقم الصلاة ...) را تلاوت فرمود.[5]

2. از على علیه‌السلام نقل شده که: «کنا مع رسول الله ص فی المسجد ننتظر الصلاة فقام رجل فقال یا رسول الله إنی أصبت ذنبا فأعرض عنه فلما قضى النبی ص الصلاة قام الرجل فأعاد القول فقال النبی ص أ لیس قد صلیت معنا هذه الصلاة و أحسنت لها الطهور قال بلى قال فإنها کفارة ذنبک»‏[6] [با رسول خدا در مسجد در انتظار نماز بودیم که مردى برخاست و عرض کرد: اى رسول خدا من گناهى کرده‏ام رسول خدا صلّی‌الله‌علیه‌وآله روى از او برگرداند، هنگامى که نماز تمام شد همان مرد برخاست و سخن اول را تکرار کرد. رسول خدا صلّی‌الله‌علیه‌وآله فرمود: آیا با ما این نماز را انجام ندادى؟ و براى آن بخوبى وضو نگرفتى؟ عرض کرد: آرى، فرمود این کفاره‏ گناه تو است].

3. از على علیه‌السلام به این مضمون نقل شده است که روزى رو به سوى مردم کرد و فرمود: به نظر شما امید بخش‏ترین آیه‏ قرآن کدام آیه است؟ بعضى گفتند آیه‏ «إِنَّ اللَّهَ لا یَغْفِرُ أَنْ یُشْرَکَ بِهِ وَ یَغْفِرُ ما دُونَ ذلِکَ لِمَنْ یَشاءُ» (خداوند هرگز شرک را نمى‏بخشد و پائین‏تر از آن را براى هر کس که بخواهد مى‏بخشد). امام فرمود: خوب است، ولى آنچه من مى‏خواهم نیست، بعضى گفتند آیه «و من یعمل سوء أَوْ یَظْلِمْ نَفْسَهُ ثُمَّ یَسْتَغْفِرِ اللَّهَ یَجِدِ اللَّهَ غَفُوراً رَحِیماً» (هر کس عمل زشتى انجام دهد یا بر خویشتن ستم کند و سپس از خدا آمرزش بخواهد خدا را غفور و رحیم خواهد یافت) امام فرمود خوبست ولى آنچه را مى‏خواهم نیست. بعضى دیگر گفتند آیه‏ «قُلْ یا عِبادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلى‏ أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ‏» (اى بندگان من که اسراف بر خویشتن کرده‏اید از رحمت خدا مایوس نشوید) فرمود خوبست اما آنچه مى‏خواهم نیست! بعضى دیگر گفتند آیه «و الَّذِینَ إِذا فَعَلُوا فاحِشَةً أَوْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ ذَکَرُوا اللَّهَ فَاسْتَغْفَرُوا لِذُنُوبِهِمْ وَ مَنْ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلَّا اللَّهُ‏» (پرهیزکاران کسانى هستند که هنگامى که کار زشتى انجام مى‏دهند یا به خود ستم مى‏کنند به یاد خدا مى‏افتند، از گناهان خویش آمرزش مى‏طلبند و چه کسى است جز خدا که گناهان را بیامرزد) باز امام فرمود خوبست ولى آنچه مى‏خواهم نیست. در این هنگام مردم از هر طرف به سوى امام متوجه شدند و همهمه کردند فرمود: چه خبر است اى مسلمانان؟ عرض کردند: به خدا سوگند ما آیه دیگرى در این زمینه سراغ نداریم. امام فرمود: از حبیب خودم رسول خدا شنیدم که فرمود: امید بخشترین آیه قرآن این آیه است «و اقم الصلاة طَرَفَیِ النَّهارِ وَ زُلَفاً مِنَ اللَّیْلِ إِنَّ الْحَسَناتِ یُذْهِبْنَ السَّیِّئاتِ ذلِکَ ذِکْرى‏ لِلذَّاکِرِینَ‏»[7] (نماز را در دو طرف روز و اوائل شب برپا دار، چرا که حسنات، سیئات (و آثار آنها را) بر طرف مى‏سازند، این تذکرى است براى آنها که اهل تذکرند).

4. از امام صادق علیه‌السلام روایت کرده که درباره آیه «إِنَّ الْحَسَناتِ یُذْهِبْنَ السَّیِّئاتِ» فرمودند: «صلاة اللیل باللیل‏ یذهب‏ بما عمل‏ من‏ ذنب‏ النهار»[8] [نماز مؤمن در شب گناهان روزش را از بین می‌برد].

5. از ابراهیم کرخى نقل شده که: من نزد امام صادق علیه‌السلام بودم که مردى از موالیان آن حضرت بر او وارد شد. امام پرسید: «یا فلان متى جئت» [فلانى از کجا مى‏آیى؟] راوى مى‏گوید: آن مرد چیزى در جواب امام نگفت. خود حضرت فرمود: «جئت من هاهنا و من هاهنا انظر بما تقطع به یومک، فإن معک ملکا موکلا یحفظ علیک ما تعمل، فلا تحتقر سیئة و إن کانت صغیرة، فإنها ستسوؤک یوما، و لا تحتقر حسنة فإنه لیس شی‏ء أشد طلبا- و لا أسرع درکا من الحسنة، أنها لتدرک الذنب العظیم القدیم فتذهب به، و قال الله فی کتابه: «إِنَّ الْحَسَناتِ یُذْهِبْنَ السَّیِّئاتِ‏»[9] [از فلان جا و فلان جا آمدى، فلانى متوجه باش ببین روز خود را با چه اعمالى به پایان مى‏رسانى، زیرا با تو فرشته‏اى است موکل بر تو که آنچه را مى‏کنى حفظ مى‏کند و مى‏نویسد پس هیچ گناهى را کوچک نشمار، هر چند خیلى ناچیز باشد، زیرا همین گناه ناچیز یک روز تو را بدبخت خواهد کرد، و هیچ کار نیکى را کوچک نشمار، زیرا هیچ چیز به مثل حسنه در جستجو نیست. حسنه، گناه خیلى بزرگ و قدیمى را پیدا مى‏کند و آن را از نامه عملت محو و ساقط مى‏سازد و نمى‏گذارد بعد از تو بماند، و این در کلام خداى تعالى است که مى‏فرماید «إِنَّ الْحَسَناتِ یُذْهِبْنَ السَّیِّئاتِ ذلِکَ ذِکْرى‏ لِلذَّاکِرِینَ»].

6. مردى از اهل جبال از حضرت امام صادق علیه‌السلام پرسید: مردى از کارمندان سلطان (بنى عباس) پول جمعلیه‌السلام کرده و آن را صدقه مى‏دهد و به اقرباى خود احسان مى‏کند و به حج مى‏رود تا گناهش آمرزیده شود و استدلال مى‏کند که‏ «إِنَّ الْحَسَناتِ یُذْهِبْنَ السَّیِّئاتِ‏»؟ امام صادق علیه‌السلام فرمود: «إِنَّ الْخَطِیئَةَ لَا تُکَفِّرُ الْخَطِیئَةَ، وَ لَکِنَّ الْحَسَنَةَ تُکَفِّرُ الْخَطِیئَةَ ...»[10] [گناه، گناه را تکفیر نمى‏کند لیکن عمل خوب گناه را از بین مى‏برد ...].

---

[1] رضایى اصفهانى، محمدعلى، تفسیر قرآن مهر، ج‏9، ص 320، 24جلد، پژوهشهاى تفسیر و علوم قرآن - ایران - قم، چاپ: 1، 1387 ه.ش.

[2] سورة هود: 114

[3] مکارم شیرازى، ناصر، تفسیر نمونه، ج‏9، ص 265، 28جلد، دار الکتب الإسلامیة - ایران - تهران، چاپ: 10، 1371 ه.ش

[4] سورة الاسراء: 78 و سورة البقره: 238؛ تفسیر نمونه، ج‏9، ص: 266

[5] مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، بحار الأنوارالجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج‏79، ص 319، 111جلد، دار إحیاء التراث العربی - بیروت، چاپ: دوم، 1403 ق

[6] طبرسى، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج 5‏، ص 307؛ 10جلد، ناصر خسرو - ایران - تهران، چاپ: 3، 1372 ه.ش.

[7] هود: 114.

[8] عیاشى، محمد بن مسعود، تفسیر العیّاشی، ج ‏2، ص 162؛ 2جلد، المطبعة العلمیة - تهران، چاپ: اول، 1380 ق

[9] عیاشى، محمد بن مسعود، تفسیر العیّاشی، ج ‏2، ص 162؛ 2جلد، المطبعة العلمیة - تهران، چاپ: اول، 1380 ق

[10] عیاشى، محمد بن مسعود، تفسیر العیّاشی، ج ‏2، ص 162؛ 2جلد، المطبعة العلمیة - تهران، چاپ: اول، 1380 ق