شش راه‌کار کنترل خشم در روایات
در روایات معصومین علیهم‌السلام راه‌کارهایی برای کنترل خشم بیان شده است که ما شش مورد را ذکر می‌کنیم:
1. حلم و بردباری
از امیرالمؤمنین علیه‌السلام روایت شده که فرمودند:
«تَجَرُّعُ غُصَصِ الْحِلْمِ یُطْفِئُ نَارَ الْغَضَب»1
فروبردن غصه هاى حلم به‌یک‌باره، آتش خشم را خاموش مىگرداند.
«جرعه» اندک آبى را گویند که در یک‌بار می‌توان آن را سر کشید و مراد این است که صاحب حلم و بردبارى که مبتلا غصه‌ها و بدسلوکی‌های مردم یا غیر آن می‌شود، به اعتبار حلمى که دارد آن غصه‌ها را یک‌باره فرومی‌برد؛ مانند کسى که جرعه آبى را یک‌باره سر می‌کشد و آن جرعه آتش خشم را فرومی‌نشاند.
2. تفکر در حلم خداوند نسبت به خطای بندگان
از رسول خدا صلی‌الله علیه وآله روایت شده که به امیرالمؤمنین علیه‌السلام سفارش کردند:
«یَا عَلِیُّ لَا تَغْضَبْ فَإِذَا غَضِبْتَ فَاقْعُدْ وَ تَفَکَّرْ فِی قُدْرَةِ الرَّبِّ عَلَى الْعِبَادِ وَ حِلْمِهِ عَنْهُمْ...»2
یا على: غضب نکن؛ پس هرگاه خشمگین شدى به زمین بنشین و بیندیش که چگونه خداوند بر بندگان قدرت دارد و حلم مىکند (و آنها را به خطاها مؤاخذه نمىفرماید)
3. سکوت
از امیرالمؤمنین علیه‌السلام روایت شده که فرمودند:
«دَاوُوا الْغَضَبَ بِالصَّمْت»3
با سکوت، خشم را دوا کنید.
خشم باعث می‌شود که هرزه و دشنام و مانند آنها از انسان صادر شود؛ پس کسى که خاموشى را شیوه خود می‌کند، مفاسد خشم بر او مترتّب نمی‌شود؛ لذا به‌منزله دواءی است که غضب او فرونشانده و زایل می‌کند.
و ممکن است که به اعتبار این باشد که کسى که خاموشى را شیوه خود می‌کند غالباً کسى کارى نمی‌کند که او را بخشم آورد؛ پس آن دوائی است که مانع از عروض آن مىشود مانند دواهایی که حفظ صحت می‌کنند.4
4. نشستن از حالت ایستاده
روایت شده که در محضر امام باقر علیه‌السلام از غضب سخن بمیان آمد. در این هنگام حضرت فرمودند:
«إِنَّ الرَّجُلَ لَیَغْضَبُ فَمَا یَرْضَى أَبَداً حَتَّى یَدْخُلَ النَّارَ فَأَیُّمَا رَجُلٍ غَضِبَ عَلَى قَوْمٍ وَ هُوَ قَائِمٌ فَلْیَجْلِسْ مِنْ فَوْرِهِ ذَلِکَ فَإِنَّهُ سَیَذْهَبُ عَنْهُ رِجْزُ الشَّیْطَان»5
همانا مرد غضب می‌کند و تا داخل دوزخ نشود، هرگز راضى نگردد (تا مرتکب گناهى نشود خشمش تسکین نیابد) پس هر کس بر مردمى خشمگین شد و ایستاده بود، باید فوراً بنشیند؛ چراکه در این صورت پلیدى شیطان از او دور می‌شود.
5. نزدیکی و ملاطفت
از امام باقر علیه‌السلام روایت شده که فرمودند:
«... وَ أَیُّمَا رَجُلٍ غَضِبَ عَلَى ذِی رَحِمَ فَلْیَدْنُ مِنْهُ فَلْیَمَسَّهُ فَإِنَّ الرَّحِمَ إِذَا مُسَّتْ سَکَنَتْ»6
هر کس بر خویشاوندش غضب کند، نزدیک او برود و بدنش را مس کند (مثلاً دست‌به‌دست او بساید)؛ زیرا هرگاه خویشاوند مس شود، آرامش پیدا می‌شود.
6. وضو گرفتن
از رسول خدا صلی‌الله علیه وآله روایت شده که فرمودند:
«أَنَّ الْغَضَبَ مِنَ الشَّیْطَانِ وَ أَنَّ الشَّیْطَانَ خُلِقَ مِنَ النَّارِ وَ إِنَّمَا تُطْفِئُ النَّارَ بالْمَاءُ فَإِذَا غَضِبَ أَحَدُکُمْ فَلْیَتَوَضَّأْ»7
خشم از شیطان است و شیطان از آتش خلق شده است؛ و آتش را با آب می‌توان خاموش کرد. پس هرگاه یکى از شما خشمگین شود وضو بگیرد.
پی‌نوشت:
1. غررالحکم و دررالکلم؛ عبدالواحد بن محمد تمیمى آمدى ؛ ص 317
2. تحف العقول؛ حسن بن على ابن شعبه حرانى؛ ص 14
3. غررالحکم و دررالکلم؛ عبد الواحد بن محمد تمیمى آمدى؛ ص 819
4. شرح آقا جمال خوانسارى بر غررالحکم و دررالکلم ؛ ج4؛ ص 24
5. الکافی (ط - الإسلامیة)؛ ج2؛ ص 302
6. الکافی (ط - الإسلامیة)؛ ج2؛ ص 302