ماجرای توبه کردن فرعون و بی‌اثر بودن توبه در هنگام مرگ
پنجشنبه, ۲۱ شهریور ۱۴۰۴، ۱۱:۱۱ ق.ظ
درسی از صفحه دویست و نوزده قرآن کریم
خداوند در آیات نود و نودویک سوره یونس به ماجرای توبه کردن فرعون پرداخته و می‌فرماید:
«بنى اسرائیل را از دریا (رود عظیم نیل) عبور دادیم، و فرعون و لشکرش از سر ظلم و تجاوز بدنبال آنها رفتند، تا هنگامى که غرقاب دامن او را گرفت گفت ایمان آوردم که هیچ معبودى جز کسى که بنى اسرائیل به او ایمان آوردهاند وجود ندارد، و من از مسلمین هستم» [وَ جاوَزْنا بِبَنِی إِسْرائِیلَ الْبَحْرَ فَأَتْبَعَهُمْ فِرْعَوْنُ وَ جُنُودُهُ بَغْیاً وَ عَدْواً حَتَّى إِذا أَدْرَکَهُ الْغَرَقُ قالَ آمَنْتُ أَنَّهُ لا إِلهَ إِلاَّ الَّذِی آمَنَتْ بِهِ بَنُوا إِسْرائِیلَ وَ أَنَا مِنَ الْمُسْلِمِینَ»
«(اما به او خطاب شد) الان؟! در حالى که قبلا عصیان کردى و از مفسدان بودى؟!» [آلْآنَ وَ قَدْ عَصَیْتَ قَبْلُ وَ کُنْتَ مِنَ الْمُفْسِدِینَ].[1]
یکی از درس‌های این آیه این است که ایمان آوردن در هنگام مرگ، سودى ندارد (پس در فرصت باقى مانده ایمان آورید و توبه کنید).[2] ایمان فرعون در هنگام مرگ و ظاهر شدن نشانه هاى عذاب الهى صورت گرفت، پس ایمانى اضطرارى و بى ارزش بود، نه ایمانى اختیارى و صادقانه و کمالآفرین. این همان پشیمانى و ایمانى است که هر انسان جانى و مجرمى در هنگام گرفتارى از آن دم مى زند.[3]
در آیه هجده سوره نساء نیز آمده است: «براى کسانى که کارهاى سوء انجام دهند، و به هنگام فرا رسیدن مرگ توبه کنند، توبه اى نیست» (وَ لَیْسَتِ التَّوْبَةُ لِلَّذِینَ یَعْمَلُونَ السَّیِّئاتِ حَتَّى إِذا حَضَرَ أَحَدَهُمُ الْمَوْتُ قالَ إِنِّی تُبْتُ الآنَ].
از امام صادق علیه السلام نیز روایت شده که فرمودند:
جبرئیل هرگز نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله نیامد مگر با حالت غم و اندوه (أَتَى جَبْرَئِیلُ رَسُولَ اللَّهِ ص إِلَّا کَئِیباً حَزِیناً)؛ و از زمانی که خداوند فرعون را هلاک کرد، همچنان غمگین بود. هنگامی که خداوند متعال این آیه را نازل کرد، حضرت جبرئیل با لبخند و شادی نازل شد (وَ لَمْ یَزَلْ کَذَلِکَ مُنْذُ أَهْلَکَ اللَّهُ فِرْعَوْنَ فَلَمَّا أَمَرَهُ اللَّهُ بِنُزُولِ هَذِهِ الْآیَةِ «آلْآنَ وَ قَدْ عَصَیْتَ قَبْلُ وَ کُنْتَ مِنَ الْمُفْسِدِینَ» نَزَلَ عَلَیْهِ وَ هُوَ ضَاحِکٌ مُسْتَبْشِرٌ). در این هنگام رسول خدا صلی الله علیه و آله به او فرمود: ای حبیب من، ای جبرئیل، تا این لحظه فقط با غم و اندوه آشکار بر چهره‌ات نزد من آمدی؟ (فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ ص مَا أَتَیْتَنِی یَا جَبْرَئِیلُ إِلَّا وَ تَبَیَّنَتِ الْحُزْنُ فِی وَجْهِکَ حَتَّى السَّاعَةِ) جبرئیل عرض کرد: بله، ای محمد (ص). به خدا قسم، وقتی فرعون غرق شد، گفت: ایمان آوردم که خدایی جز آن خدایی که بنی اسرائیل به او ایمان دارند نیست. پس من گِل برداشتم و در دهانش گذاشتم و سپس گفتم: اکنون که قبلاً نافرمانی کردی و از مفسدان بودی؟ پس ترسیدم که رحمتی از جانب خدا به او برسد و مرا به آنچه انجام داده‌ام مجازات کند. پس چون حال شد و مرا امر کرد که آنچه را به فرعون گفتم به تو برسانم، ایمان آوردم و دانستم که این کار مورد رضایت خداست (یَا مُحَمَّدُ لَمَّا أَغْرَقَ اللَّهُ فِرْعَوْنَ قالَ آمَنْتُ أَنَّهُ لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ الَّذِی آمَنَتْ بِهِ بَنُوا إِسْرائِیلَ وَ أَنَا مِنَ الْمُسْلِمِینَ، فَأَخَذْتُ حَمْأَةً فَوَضَعْتُهَا فِی فِیهِ- ثُمَّ قُلْتُ لَهُ آلْآنَ وَ قَدْ عَصَیْتَ قَبْلُ وَ کُنْتَ مِنَ الْمُفْسِدِینَ، وَ عَمِلْتُ ذَلِکَ مِنْ غَیْرِ أَمْرِ اللَّهِ- خِفْتُ أَنْ تَلْحَقَهُ الرَّحْمَةُ مِنَ اللَّهِ- وَ یُعَذِّبَنِی عَلَى مَا فَعَلْتُ- فَلَمَّا کَانَ الْآنَ- وَ أَمَرَنِی اللَّهُ أَنْ أُؤَدِّىَ إِلَیْکَ مَا قُلْتُهُ أَنَا لِفِرْعَوْنَ آمَنْتُ- وَ عَلِمْتُ أَنَّ ذَلِکَ کَانَ لِلَّهِ رِضًى).[5]
[1] تفسیر نمونه، ج 8، ص 374
[2] تفسیر قرآن مهر، ج 9، ص 142
[3] تفسیر قرآن مهر، ج 9، ص 141
[4] . الطِّینُ الْأَسْوَدُ الْمُنْتِنُ: ق.
[5] تفسیر القمی، ج 1، ص 316
