نظر قرآن درباره اجباری یا اختیاری بودن ایمان

درسی از صفحه دویست و بیست قرآن کریم

خداوند در آیه نودونُه سوره یونس با اشاره به بی‌فائده بودن ایمان اجباری می‌فرماید:

«اگر پروردگار مى‏ خواست تمام آنها که در روى زمین هستند همگى (از روى اجبار) ایمان مى ‏آوردند، آیا تو مى ‏خواهى مردم را مجبور سازى که ایمان بیاورند؟!» [وَ لَوْ شاءَ رَبُّکَ لَآمَنَ مَنْ فِی الْأَرْضِ کُلُّهُمْ جَمِیعاً أَ فَأَنْتَ تُکْرِهُ النَّاسَ حَتَّى یَکُونُوا مُؤْمِنِینَ]

این آیه با مختار و آزاد بودن دانستن انسان‌ها در انتخاب ایمان، تهمت ناروایى را که دشمنان اسلام کرارا گفته و مى ‏گویند با صراحت نفى مى ‏کند، آنجا که مى ‏گویند: اسلام آئین شمشیر است و از طریق زور و اجبار بر مردم جهان تحمیل شده است!

البته در آیه بعد این حقیقت را یادآور مى‏ شود: درست است که انسانها مختار و آزاد هستند، «ولى باز اگر لطف الهى و فرمان پروردگار شامل حال آنها نشود هیچکس ایمان نمى ‏آورد» (وَ ما کانَ لِنَفْسٍ أَنْ تُؤْمِنَ إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ‏).

این همان عقیده شیعه امامیه است که عقیده دارد «نه چنان است که مردم در اعمال خود مجبور و بى اختیار باشند و نه چنان است که به تمام معنى به حال خود واگذار شده باشند، بلکه در عین آزادى اراده باز نیاز به امداد الهى دارند، زیرا این آزادى اراده را خدا به آنها مى‏ دهد، عقل و خرد و و جدان پاک از مواهب او است، ارشاد پیامبران و هدایت کتب آسمانى نیز از ناحیه او مى ‏باشد، بنابراین در عین آزادى اراده باز هم سرچشمه این موهبت و آنچه محصول آن است از ناحیه خدا است (به عبارت دیگر خدا اراده کرده است که انسان با اختیار خودش ایمان بیاورد یا کافر شود)

البته در ادامه آیه به این حقیقت اشاره می‌کند که اذن و فرمان خدا بى حساب نیست؛ بلکه آنها که لایق و شایسته ‏اند مشمول آن مى‏ شوند و آنها که نالایق هستند محروم خواهند شد. لذا می‌فرماید «خداوند پلیدى (کفر و گناه) را بر کسانى قرار مى ‏دهد که نمى ‏اندیشند» [وَ یَجْعَلُ الرِّجْسَ عَلَى الَّذِینَ لا یَعْقِلُونَ).

مراجعه شود به تفسیر نمونه، ج ‏8، ص 390 و 391