کیفیت نماز خواندن امام صادق علیه‌السلام

از حماد بن عیسى نقل شده که روزى امام صادق علیه السلام به من فرمود: «مى‏ توانى خوب نماز بخوانى»؟

گفتم: اى آقاى من! من کتاب حریز را درباره نماز حفظ کرده ‏ام.

حضرت فرمود: «بر تو باکى نیست یا مهمّ نیست (که همه آن را از بر داشته باشى چون ممکن است همه آن را از حفظ بدانى امّا نماز کردن صحیح را ندانى)، برخیز نماز بخوان».

حماد بن عیسى گوید: برابر آن حضرت رو به قبله ایستادم و تکبیر نماز گفتم و رکوع و سجود نمودم.

امام فرمود: «اى حمّاد! خوب نماز نمى‏ خوانى! چه اندازه براى مرد زشت است که شصت یا هفتاد سالش شود و یک نماز کامل و تمام بپا ندارد».

حمّاد گوید: پیش خود خوار شدم و گفتم: «قربانت گردم، نماز را به من بیاموز».

امام صادق علیه السلام رو به قبله ایستاد و دو دست را بر روى دو رانش، پائین‏ انداخت، انگشتها را به هم چسباند و دو گام را به هم نزدیک کرد تا فاصله آنها سه انگشت گشاده شد و انگشتان پایش را بدون انحراف برابر قبله نمود، در حال خشوع و استکانت گفت «اللهُ أَکْبَرُ».

آن حضرت، حمد و قل هو اللَّه را به ترتیل (شمرده و با تأمل در آشکار ساختن معانى کلمات و رعایت مخارج و وقوف و یا به قول بعضى از علماء به آواز خوش و صوت حزین و رعایت همه آداب قراءت‏) خواند و به همان حال ایستاده به اندازه نفسى درنگ کرد؛ سپس دو دستش را تا نزدیک صورتش بلند کرد و در حالی که ایستاده بود گفت: «اللَّهُ أَکْبَرُ».

سپس به رکوع رفت و دو کف خود را که انگشتانش باز بود از سر دو زانو پر کرد و زانو را عقب زد تا پشت او هموار شد که اگر قطره آبى یا روغنى بر آن مى ‏چکید نمى ‏لغزید از بس که پشتش هموار بود و گردن کشید و چشمها را خوابانید (البته چون آن حضرت در حال رکوع بوده راوى بنظرش رسیده که چشم آن حضرت بسته است، در حالى که ایشان به میان دو پاى خود مى‏ نگریسته) و سه بار به آرامى گفت:«سُبْحَانَ رَبِّیَ الْعَظِیمِ وَ بِحَمْدِهِ» (یعنی تسبیح مى ‏گویم و منزّه می دانم پروردگارم را که با عظمت است).

سپس برخاست و چون بر جا شد، گفت:«سَمِعَ اللهُ لِمَنْ حَمِدَهُ» (یعنى خداوند سبحان دعاى حمد گویان خویش را اجابت فرمود).

و در همان حال ایستاده تکبیر گفت و دو دستش را تا برابر رو بلند کرد و سپس به سجده رفت و دو کفش را که انگشتانش به هم چسبیده بود میانه دو سر زانو برابر روى نهاد و سه بار گفت:«سُبْحَانَ رَبِّیَ الْأَعْلَى وَ بِحَمْدِهِ» (تسبیح مى گویم و منزّه می‌دانم پروردگارم را که بلندمرتبه است)؛ و چیزى از اعضاى بدن را بر هم نگذاشت (و همه اعضاى و اجزاء بدن آن حضرت با حالت فرو افتادن متوجّه زمین بود، همان گونه که قبلا گذشت مانند کسى که او را به دار آویخته باشند، و هیچ عضوى بر عضو دیگر تکیه نداشته باشد بلکه همه اعضاء بطرف زمین کشیده و جذب شود و این‏ نشانه نهایت خشوع در سجده است) و هنگام سجده هشت استخوان را تکیه ‏گاه ساخته یا این هشت موضع را بر زمین نهاده بود: پیشانى، دو کف دست، دو کاسه زانو (قسمتى که با دست میتوان آن را بطور محدود حرکت داد و به آن کشکک هم مى ‏گویند) سر انگشتان مهین دو پا یا سرهاى دو شست پا و بینى، هفت موضع اوّل فرض و واجب است و بینى بر خاک نهادن سنّت است و به این عمل که بینى را بر خاک بمالند ارغام گویند و مستحبّ است‏.

سپس سر از سجده برداشت و چون برجا نشست گفت: «اللَّهُ أَکْبَرُ».

و بر طرف چپ نشست و روى پاى راست را بر پشت پاى چپش نهاد و گفت: «أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ رَبِّی وَ أَتُوبُ إِلَیْهِ» (از پروردگارم می‌خواهم که مرا بیامرزد و از گناهانم درگذرد و من دیگر بسوى او باز می‌گردم‏).

و به حال نشسته باز تکبیر گفت و به سجده دوم رفت و همان گفت که در سجده اوّل گفته بود .

در رکوع و سجود از هیچ جزئى یا عضوى از بدنش براى تکیه دادن یا نگهداشتن عضوى دیگر کمک نگرفت (بر خلاف آنکه بعضى افراد در رکوع پهلوى خود را بر ذراع و مرفق خویش مى‏گذارند یا در سجده آرنج خود را بر ران تکیه میدهند) بلکه آرنج ها و بازوان خود را از دو طرف شانه گشوده و بالاتر از زمین نگه داشته و بر زمین نگذاشته بود با حالتى همچون دو بال گشوده از هم‏.

به همین روش دو رکعت نماز خواند.

و در تشهّد نشست در حالى که انگشتانش به هم چسبیده بود.

و وقتی تشهّدش تمام شد سلام داد و فرمود: «اى حمّاد چنین نماز بخوان».

الکافی، ج ‏3، ص 311 و 312؛ با استفاده از ترجمه و توضیح غفاری