ویژگی‌های «نفس أمّارة»، «شیطان» و «قلب و چشم قَسیّ» در مناجاة الشاکین امام زین‌العابدین علیه‌السلام

امام زین العابدین علیه‌السلام در ضمن «مناجاة الشاکین» که یکی از مناجات‌های خمس عشرة است، هر کدام از «نفس أمّارة»، «شیطان» و «قلب و چشم قَسیّ» را با ویژگی‌هایی توصیف نموده‌اند. در آنجا که محضر پروردگار عرضه می‌دارند:

چه کنیم حال و هوای معنوی که در ماه رمضان پیدا کرده‌ایم را حفظ کنیم؟

چه کنیم روحیه بندگی، زهد و توبه‌ای که به دست می‌آوریم از دست ندهیم؟ چه کنیم نسیم‌های رحمتی را در بعضی فرصت‌ها به‌سوی ما می‌وزد، حفظ کرده و نسبت به معنویات ثابت‌قدم باشیم؟ پاسخ به این سؤال را در ضمن یک حکایت شنیدنی بیان می‌کنیم:

سخت‌تر از سنگ!

درسی از صفحه یازدهم قرآن کریم 

«قَلب» را قلب نامیده‌اند به جهت دگرگونی‌ها و تغییر حالاتی بر آن عارض می‌شود. ولی گاهی همین قلب در انجماد و تأثیرناپذیری به درجه‌‌ای می‌رسد که روی سنگ را سفید می‌کند!

مثل قلوب بنی‌اسرائیل که در قساوت و عدم تسلیم درب برابر آیات و معجزات الهی به حدی رسیدند که قرآن دربارۀ آن‌ها می‌فرماید:

آیا وقت آن نرسیده انسان از خواب غفلت بیدار شود؟!

آیا وقت آن نشده آنان که ایمان آورده ‏اند دل‌هایشان به ذکر خدا و معارف حقى که نازل کرده نرم شود؟!

(الحدید : 16)

واى بر کسانى که در اثر سنگدلى یاد خدا نمی‌کنند

واى بر کسانى که در اثر سنگدلى یاد خدا نمی‌کنند (الزمر : 22)

یکی از دلایل قساوت قلب از منظر قرآن

خداوند در قرآن کریم، بعضی از مؤمنین را به خاطر قساوتى که دل هایشان را گرفته و در مقابل ذکر خدا و حقى که از ناحیه او نازل شده (قرآن) خاشع و نرم نمى ‏شود، مورد عتاب قرار داده است. در این آیه خداوند حال چنین مؤمنینی را به حال اهل کتاب تشبیه مى ‏کند که کتاب خدا بر آنان نازل شد و در اثر آرزوهاى طولانى دلهایشان دچار قساوت گردید:

نتیجۀ داشتن آرزوهای طولانی

یکی از آفات دنیاگرایی و داشتن آرزوهای طولانی، قساوت قلب است.

مرحوم علامه محمدباقر مجلسی در ذیل روایت فوق و در بیان معنی آرزوی دارز دنیوی و قساوت قلب که مورد نکوهش قرار گرفته است چنین می‌فرماید:

آرزویی که نباید داشت

یکی از آرزوها که در روایات اسلامی نیز مورد نکوهش واقع‌شده است، آرزوهای طولانی است.

در اینکه مراد از آرزوهای بلند چیست، از آثاری که بر این نوع آرزوها مترتب می‌شود این مطلب را میتوان فهمید.

در فرمایشات اهل‌بیت علیهم‌السلام چند اثر برای آرزوهای بلند بیان‌شده است: