ولایت فقیه در فرمان شاه صفوی
باوجود نواقص و معایب بسیاری که حکومت و حاکمان صفوی داشتند، یکی از امتیازات این حکومت این بود که نقش بسیاری برای علماء در اداره امور حکومت قائل بودند. تا آنجا که مقامی رسمی با عنوان شیخ‌الاسلام قراردادند تا در کنار پادشاهی، امور مملکت را اداره نمایند.
اهمیت علماء در نزد پادشاهان را میتوان در سیره حکومتی، رفتار، گفتار و مکاتبات آن‌ها با علماء مشاهده کرد.
یکی از علماء که از سوی شاه صفوی به‌عنوان شیخ‌الاسلامی انتخاب شد و با برخورداری از این مقام رسمی، خدمات فراوانی انجام دادند، مرحوم محقق کرکی بود.
متن زیر قسمتی از فرمان شاه‌تهماسب صفوی است که به‌وضوح میتوان اختیارات و مقامات محقق کرکی را در آن مشاهده کرد و فهمید که ایشان چه منزلت بزرگی نزد شاه مملکت داشتند. تا آنجا که شاه صفوی اطاعت از ایشان را بلند کردن شریعت نبوی و از مقدمات ظهور امام زمان علیه‌السلام می‌داند؛ ایشان را نائب امام زمان علیه‌السلام می‌داند؛ عزل و نصب مقامات کشوری و لشکری را تحت اختیار ایشان قرار می‌دهد و موارد دیگر.
شاه طهماسب در این فرمان مرقوم می‌کند:
«فرمان مبارک شاهی جاری شد که: بلند گردانیدن پرچم شریعت نبوی را از بنیادهای کامکاری می‌دانیم و زنده کردن مراسم دین سید پیامبران و روش امام علیهم‌السلام را ازجمله مقدمات ظهور امام زمان علیه‌السلام می‌شماریم. و بدون تردید سرچشمه و راه تحقق یافتن این مقصود جز پیروی و اطاعت عالمان دین نیست و بخصوص در این زمان باوجود عالی‌مقامی که به آستان ائمه هدی پا نهاده ختم مجتهدین، وارث علوم سید پیامبران و نگهبان آیین امیرالمؤمنین، قبله تقواپیشگان با اخلاص و پیشوای دانشمندان، مقتدای مردم، نایب امام زمان سلام‌الله‌علیه علی بن عبدالعالی. مقرر فرمودیم که سادات و اشراف ایران، وزرا و سایر ارکان دولت، ایشان را مقتدا و پیشوای خود دانسته در تمام امور اطاعت و فرمان‌برداری به تقدیم رسانند. و نیز هر کس از دست‌اندرکاران امور شرعیه و از لشکریان حکومت را عزل کند، برکنار خواهد بود و هر که را مسئول کند، مسئول خواهد بود و مورد تأیید است. مقرر شده آن چه از مستمری سال‌های قبل از محل ضرب سکه باقی مانده بدون درنگ به ایشان برسانند و سکه مدینه المؤمنین «حله» را نزد نمایندگان ایشان ببرند و بدون نظر ایشان از ضرب سکه خودداری نمایند و از مخالفت با این دستورات بپرهیزند»1
نکته‌ای که نباید از آن غفلت کرد این است که اظهارات و بیانات شاهان صفوی با عبارات فوق و اقدامات آن‌ها در سپردن اختیارات به علماء فقط با اعتقاد آنان با ولایت‌فقیه سازگار است. لذا اعتقاد به ولایت‌فقیه و تحقق عملی این ولایت، در زمان صفویه نیز بوده است.
معرفی کتاب برای مطالعه:
دین و سیاست در دوره صفوی، رسول جعفریان
[1] ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، میرزا عبدالله افندی اصفهانی، ج 3، ص 455ـ460 (به نقل از www.wiki.ahlolbait.com)
- ۹۴/۱۱/۱۲