چیزی فراتر از گذشت!
خداوند در قرآن کریم سفارشهای متعددی نسبت به عفو و گذشت از خطاهای دیگران کرده است.
یکی از این سفارشها، فرمایشاتی است که با واژهی "صفح" ایرادشده است.
این واژه در بعضی آیات بهتنهایی و در بعض دیگر در کنار واژه "عفو" بهکاربرده شده است.
چنانچه میخوانیم:
فَاعْفُ عَنْهُمْ وَ اصْفَحْ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُحْسِنین1
فَاعْفُوا وَ اصْفَحُوا حَتَّى یَأْتِیَ اللَّهُ بِأَمْرِهِ إِنَّ اللَّهَ عَلى کُلِّ شَیْءٍ قَدیر2
فَاصْفَحْ عَنْهُمْ وَ قُلْ سَلامٌ فَسَوْفَ یَعْلَمُونَ3
فَاصْفَحِ الصَّفْحَ الْجَمیلَ4
اصطلاح "صفح" تقریباً معادل معنای عفو و گذشت است. ولی تفاوتی بین معنای آن دو است و آن اینکه:
صفح بالاتر از عفو است. زیرا علاوه بر عفو و گذشت، خصوصیت دیگری نیز دارد و آن ترک سرزنش و مجازات است. برخلاف عفو که در آن انسان از تقصیر دیگری میگذرد، ولی از سرزنش یا مجازات او نمیگذرد.
چنانکه گفتهاند:
الصَّفْحُ: ترکُ التّثریب، و هو أبلغ من العفو، و قد یعفو الإنسان و لا یَصْفَحُ.5
العفو ترک عقوبة المذنب، و الصفح ترک تثریبه.6
بعضی در بیان علت کنار هم آمدن عفو و صفح در کنار هم گفتهاند:
به این خاطر سفارش به صفح بعد از توصیه به عفو آمده است که خداوند خواسته است انسان از حسن به انجام احسن ترقی کرده و کسب فضیلت بیشتر نماید.
"فَاعْفُوا وَ اصْفَحُوا" ترقیاً فی الامر بمکارم الأخلاق من الحسن الی الأحسن، و من الفضل الی الأفضل.7
نمونه کامل این عفو و صفح را میتوان در رفتار حضرت یوسف علیهالسلام با برادران خود مشاهده کرد.
آن حضرت در شرایطی که به قدرت رسیده و عزیز مصر شده بود، ولی تمام آزار و اذیتهایی که از برادران خود کشیده بود را نادیده گرفت و آنها را بخشید.
قَالَ لَا تَثرْیبَ عَلَیْکُمُ الْیَوْمَ یَغْفِرُ اللَّهُ لَکُمْ وَ هُوَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِین8
[یوسف] گفت: «امروز بر شما سرزنشى نیست. خدا شما را مىآمرزد و او مهربانترین مهربانان است.»
1. سوره مائده، آیه 13
2. سوره بقره، آیه 109
3. سوره زخرف، آیه 89
4. سوره حجر، آیه 85
5. مفردات راغب، ماده صفح
6. أنوار التنزیل و أسرار التأویل، ج1، ص100
7. معجم الفروق اللغویه 1457
8. سوره یوسف، آیه 92
