وقتی انسان دام شیطان میشود!
یکی از چیزهایی که در قیامت نسبت به آنها از انسان سؤال میشود، نعمتهایی است که خداوند به او عطا کرده است.
از جمله این نعمتهای بزرگ، نعمت اعضاء و جوارح است که باید شکر آنها هم از حیث قلبی، هم از حیث عملی و هم از حیث زبانی به جا آورده شود.
«إِنَّ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ وَ الْفُؤادَ کُلُّ أُولئِکَ کانَ عَنْهُ مَسْؤُلاً».1
گوش و چشم و قلب، همه مورد پرسش واقع خواهند شد.
ولی مع الاسف بعضی از انسان‌ها با پیروی از شیطان، جوارح و جوانح خود را در اختیار او قرار می‌دهند.
حضرت امیرالمؤمنین علیه‌السلام آثار پیروی از شیطان را چنین بیان می‌فرمایند:
«اتَّخَذُوا الشَّیْطَانَ لِأَمْرِهِمْ مِلَاکاً وَ اتَّخَذَهُمْ لَهُ أَشْرَاکاً فَبَاضَ وَ فَرَّخَ فِی صُدُورِهِمْ وَ دَبَّ وَ دَرَجَ فِی حُجُورِهِمْ فَنَظَرَ بِأَعْیُنِهِمْ وَ نَطَقَ بِأَلْسِنَتِهِمْ فَرَکِبَ بِهِمُ الزَّلَلَ وَ زَیَّنَ لَهُمُ الْخَطَلَ فِعْلَ مَنْ قَدْ شَرِکَهُ الشَّیْطَانُ فِی سُلْطَانِهِ وَ نَطَقَ بِالْبَاطِلِ عَلَى لِسَانِه».2
(این زشت سیرتان) شیطان را ملاک و اساس کار خود قرار داده اند، او نیز آنها را به‌عنوان دام‌های خویش (یا شریکان خود) برگزید و به دنبال آن در سینه هاى آنها تخم‌گذاری کرد، سپس آن را مبدّل به جوجه نمود. این جوجه هاى شیطانى از درون سینه هاى آنان خارج‌شده، در دامانشان حرکت کرد و پرورش یافت (و سرانجام کارشان به‌جایی رسید که) شیطان با چشم آنها نگاه کرد و با زبانشان سخن گفت. آنها را بر مرکب لغزش‌ها سوار کرد و سخنان فاسد و هزل و باطل را در نظرشان زینت بخشید، و به این دلیل اعمال آنها اعمال کسى است که شیطان او را در سلطه خود شریک ساخته و سخنان باطل را بر زبان او نهاده است (و از این طریق مى توان آنها را به‌خوبی شناخت).3
چند نکته مهم را از این فرمایش نورانی استنباط کرد:
1. گر چه این خطبه از کسانى سخن مى گوید که مانند «طلحه» و «زبیر» یا «معاویه» و لشکریان «شام» یا «خوارج نهروان» در گذشته در دام شیطان گرفتار شدند، ولى واضح است که منحصر به آنها نیست، بلکه یک بیان کلّى براى همه کسانى است که طعمه شیطان مى شوند.4
2. یکی از نکات این فرمایش نورانی این است که پیروی از شیطان سبب میشود که شیطان رفته‌رفته انسان را به کنترل خود درآورد. طوری که فکر او افکار شیطانی می‌کند؛ چشمان او به محرمات الهی نظر می‌کند؛ و زبان او به سخنان ناروا گشوده میشود؛ به‌طور خلاصه، اعمال و افکار او بر اساس خواسته‌های شیطان خواهد بود.
3. نکته دیگر اینکه وقتی شیطان در قلب انسان رسوخ کرد و جوارح و جوانح او را به کنترل خود درآورد، خود انسان آلتی میشود برای شیطان تا شیطان به‌وسیله او دیگران را گمراه کند. لذا حضرت علی علیه‌السلام می‌فرمایند:
"(این زشت سیرتان) شیطان را ملاک و اساس کار خود قرار داده اند، او نیز آنها را به‌عنوان دام‌های خویش (یا شریکان خود) برگزید"
4. مطلب دیگر مسئله زینت دادن زشتی‌ها توسط شیطان است.
زینت دادن شیطان عمل آدمى را به این است که به‌وسیله تهییج عواطف درونى مربوط به آن عمل، در دل آدمى القاء مى کند که عمل بسیار خوبى است، و درنتیجه انسان از عمل خود لذت مى برد و قلبا آن را دوست مى دارد، و آن‌قدر قلب متوجه آن مى شود که دیگر فرصتى برایش نمى ماند تا در عواقب وخیم و آثار سوء و شوم آن تعقلى کند.5
بدین ترتیب انسان نه تنها نسبت به اعمالش احساس گناه نمی‌کند، بلکه آنها را نیک می‌پندارد.
5. همچنین امیرالمؤمنین علیه‌السلام نفوذ شیطان را در دل انسان چنین بیان می‌کند که:
"شیطان در دلهاى آنان تخم گذارد، و جوجه هاى خود را در دامانشان پرورش داد"
معلوم میشود نفوذ شیطان در انسان به‌تدریج و مرحله‌به‌مرحله است. تا جایی که اگر انسان از غفلت بیدار نشود، در تسخیر شیطان قرار می‌گیرد.
همچنان که مرغ برای تکثیر نسل ابتدا تخم می‌گذارد و بعد از مراحلی این تخم‌ها تبدیل به جوجه میشود و این مرغ‌ها به‌تدریج تبدیل به مرغ تنومندی می‌شوند، شیطان هم برای تسلط کامل بر انسان، ابتدا با وسوسه کردن او را بر انجام گناهان کوچک دعوت می‌کند، سپس به‌تدریج او را به گناهان بزرگ و پی‌درپی وامی‌دارد و رفته‌رفته تسلط خویش را در تمام جوارح و جوانح انسان اعمال می‌کند.
تعبیر به (درج) ممکن است اشاره به این حقیقت نیز باشد که پرورش افکار و خوهاى شیطانى، در انسان معمولاً به‌صورت ناگهانى نیست، بلکه به‌طور تدریجى صورت مى گیرد ... شیطان گام‌به‌گام انسان را به پرتگاه کفر و ضلالت و فساد مى کشاند ... سرانجام این تخم شیطانى که مبدّل به جوجه شده بود و پرورش یافت و قوى شد، تبدیل به شیطانى مىشود متّحد با آنها، یعنى در تمام اعضاى آنها نفوذ مى کند به‌طوری‌که صاحب شخصیت دوگانه اى مىشوند. از یک نظر انسان‌اند و از یک نظر شیطان، ظاهرشان شبیه انسان‌هاست، امّا باطنشان شیطانى است. چشم و گوش و زبان و دست و پاى آنها همه به‌فرمان شیطان است و طبیعى است که همه‌چیز را به رنگ شیطانى مى بینند و گوششان آماده شنیدن نغمه هاى شیطان است.6
پاورقی:
1. سوره اسراء ؛ آیه 36
2. نهج البلاغة (للصبحی صالح) ؛ ؛ ص53
3. پیام امام ، آیت الله مکارم شیرازی ، ج 1 ، صفحه 460
4. همان منبع
5. المیزان فی تفسیر القرآن، ج9، ص: 96
6. پیام امام ، آیت الله مکارم شیرازی ، ج 1 ، صفحه 462