حلیم بودن انسان در این پنج جا معلوم می‌شود...

انسان در حالت عادی و بدون اینکه مسئله خاصی اتفاق افتاده باشد، به بعضی از مکارم اخلاقی متخلق بوده و از بعضی رذائل اخلاقی مبرّی است.

طبیعی است که در چنین حالاتی که انسان دچار چالش درونی یا بیرونی نیست، تخلق به فضائل و پیراستگی از رذائل، ارزش واقعی خود را چندان نشان نخواهد داد.

همین نکته است که بعضی‌ها را در رابطه با قضاوت در مورد خودشان به‌اشتباه انداخته است. چراکه خیال می‌کنند همیشه دارای چنین روح لطیف هستند!

ولی در زندگی انسان اتفاقاتی در حال جریان است که او را دچار چالش می‌کند. در این مواقع است که انسان خود واقعی‌اش را نشان می‌دهد و معلوم می‌کند که چقدر از این صفات حمیده برخوردار بوده و چقدر از عیوب اخلاقی پیراسته است.

 

یکی از فضائل اخلاقی که بسیار ارزشمند بوده و در مواقع خاص ارزش واقعی‌اش را نشان می‌دهد، خصلت "حلم" است.

عالم ربانی مرحوم ملا احمد نراقی در مورد حلم چنین می‌فرماید:

«حلم ضد غضب است که عبارت است از اطمینان نفس، به حیثی که قوه غضب به‌آسانی او را حرکت ندهد و مکاره روزگار او را به‌زودی مضطرب نگرداند».¹

در حالتی عادی که کسی و چیزی انسان را غضبناک نکرده است، حلیم بودن چندان ارزش واقعی خود را نشان نمی‌دهد. ولی وقتی انسان در موقعیتی قرار گرفت که می‌تواند خشم کرده و غضب نماید، اینجاست که اگر بردباری نماید، مزین به صفت ارزشمند حلم خواهد بود.

 

در روایتی زیبا از حضرت امام صادق علیه‌السلام پنج مصداق از موارد حلم بیان‌شده است؛ به‌عبارت‌دیگر پنج موضع است که حلم در آن مواضع، بسیار به‌موقع است و حلیم بودن در آن مواضع، بسیار دشوار است.

از آن حضرت روایت‌شده که فرمودند:

الْحِلْمُ یَدُورُ عَلَى خَمْسَةِ أَوْجُهٍ

حلم در پنج حالت صورت مى ‏گیرد:

1. أَنْ یَکُونَ عَزِیزاً فَیُذَلَّ

کسی که عزّت داشته است، ولی (از طرف دیگران) خوار و کوچک گردیده شود.

2. أَوْ یَکُونَ صَادِقاً فَیُتَّهَمَ

در حالتى که راست می‌گوید، ولی متهم به دروغ‌گویی شود.

3. أَوْ یَدْعُوَ إِلَى الْحَقِّ فَیُسْتَخَفَّ بِهِ

درجایی که مردم را به حقّ دعوت می‌کند ولی (مردم گوش به سخنش نکنند و) به او اهانت کرده و او را سبک شمارند.

4. أَوْ أَنْ یُؤْذَى بِلَا جُرْمٍ

بدون ‏اینکه جرم و گناهى مرتکب شود، به او اذیت و آزار رسانند.

5. أَوْ أَنْ یَطْلُبَ بِالْحَقِّ فَیُخَالِفُوهُ فِیهِ

و یا مطالبه و درخواست حق نماید و او را در آن حق مخالفت کنند.

فَإِذَا آتَیْتَ کُلًّا مِنْهَا حَقَّهُ فَقَدْ أَصَبْتَ.²

پس اگر در این مواضع (بردباری کرده و) حقّ حلم را به‌جای آوری، مى‏توان گفت که حلیم هستی.

پاورقی:

1. معراج السعاده ، انتشارات هجرت ، ص 241

2. مصباح الشریعة ؛ ص154

مطالب مرتبط:

سه سختی که مؤمن باید آنها را تحمل کند