کارهایی که صدقه محسوب می‌شوند
یکی از انواع ایثار و نیکوکاری، بخشش مال در راه خداوند است. چیزی که آن با عناوینی همچون زکات و صدقه یاد می‌کنند.
هرچند بخشش مالی بارزترین مصداق صدقه است، ولی اعمال و رفتارهای دیگر غیرمالی نیز هستند که در روایات معصومین علیهم‌السلام صدقه محسوب شده‌اند.
در ادامه مقاله، این موارد را در قالب روایات اهل‌بیت علیهم‌السلام ذکر می‌کنیم...
از رسول خدا صلی‌الله علیه وآله روایت‌شده که فرمودند:
إِنَّ عَلَى کُلِّ مُسْلِمٍ فِی کُلِّ یَوْمٍ صَدَقَةً
هر مسلمانى باید هرروز صدقه اى بدهد.
مردی عرض کرد: چه کسى بر صدقه دادن در هرروز توانا است؟!
حضرت فرمودند:
إِمَاطَتُکَ الْأَذَى عَنِ الطَّرِیقِ صَدَقَةٌ
پاک کردن راه و جاده ازآنچه باعث مزاحمت و اذیّت می‌شود، صدقه است.
وَ إِرْشَادُکَ الرَّجُلَ إِلَى الطَّرِیقِ صَدَقَةٌ
رهنمائى کردن کسی به راهى که می‌خواهد برود، صدقه است
وَ عِیَادَتُکَ الْمَرِیضَ صَدَقَةٌ
عیادت کردن از مریض صدق است.
وَ أَمْرُکَ بِالْمَعْرُوفِ [صَدَقَةٌ] وَ نَهْیُکَ عَنِ الْمُنْکَرِ صَدَقَةٌ
امر تو به معروف و نهى تو از منکر صدقه است.
وَ رَدُّکَ السَّلَامَ صَدَقَة
جواب دادن سلام صدقه است.1
و فرمودند:
کُلُ مَعْرُوفٍ صَدَقَةٌ.2
هر کار شایسته و پسندیده‌ای صدقه است.
و فرمودند:
تَصَدَّقُوا عَلَى أَخِیکُمْ بِعِلْمٍ یُرْشِدُهُ وَ رَأْیٍ یُسَدِّدُهُ.3
به برادرتان با علمی که راهنمایی‌اش کند و نظری که هدایتش کند، صدقه دهید.
و فرمودند:
کُلُّ خُطْوَةٍ تَخْطُوهَا إِلَى الصَّلَاةِ صَدَقَة.4
هر قدمى که به‌طرف نماز برمی‌داری صدقه است.
و فرمودند:
الْکَلِمَةُ الطَّیِّبَةُ صَدَقَة.5
کلمه طیّبه (گفتار نیک) صدقه است.
و فرمودند:
عَلَى کُلِّ مُسْلِمٍ صَدَقَةٌ.
بر هر مسلمانى لازم است که صدقه بدهد.
عرض کردند: اگر کسى نداشت چه کند؟
حضرت فرمود: یَعْمَلُ بِیَدَیْهِ فَیَنْفَعُ بِهِ نَفْسَهُ وَ یَتَصَدَّقُ.
با دست خودش کارى بکند که خود بهره مند شود و بعدازآن صدقه بدهد.
گفتند: اگر نتوانست چه‌کار کند؟
فرمود: یُعِینُ ذَا الْحَاجَةِ الْمَلْهُوفَ.
به حاجتمندی که مظلوم و دادخواه است کمک کند.
عرض شد: اگر نتوانست چه؟
فرمود: یَأْمُرُ بِالْمَعْرُوفِ أَوْ الْخَیْرِ.
به کار شایسته و یا کار نیکى سفارش کند.
گفتند: اگر آن کار را هم نکرد، چه کند؟
فرمود: یُمْسِکُ عَنِ الشَّرِّ فَإِنَّهَا صَدَقَة.6
از کار ناپسند خودداری کند که این کار صدقه است.
و فرمودند:
کفّ شرّک عن النّاس فإنّها صدقة منک على نفسک.7
شر خویش را از مردم بازدار که این صدقه‌ای است که به خویشتن مى دهى.
و فرمودند:
أَمْسِکْ لِسَانَکَ فَإِنَّهَا صَدَقَةٌ تَصَدَّقُ بِهَا عَلَى نَفْسِکَ.
زبانت را نگهدار؛ زیرا نگهدارى زبان صدقه‌ای است که به خود می‌دهی (زیرا انسان را از آفت‌های سخن گفتن مصون می‌دارد).8
از امام صادق علیه‌السلام روایت‌شده که فرمودند:
صَدَقَةٌ یُحِبُّهَا اللَّهُ إِصْلَاحٌ بَیْنِ النَّاسِ إِذَا تَفَاسَدُوا وَ تَقَارُبٌ بَیْنِهِمْ إِذَا تَبَاعَدُوا.9
اصلاح میان مردم زمانى که اختلاف و فساد یابند، و نزدیک ساختن آنها به یکدیگر زمانى که از هم دور شوند، صدقه اى است که خدا دوست دارد.
در جای دیگر از آن حضرت روایت‌شده که فرمودند:
إِسْمَاعُ الْأَصَمِّ مِنْ غَیْرِ تَضَجُّرٍ صَدَقَةٌ هَنِیئَةٌ.10
شنواندن و فهماندن سخن به شخص ناشنوا بدون آزردگى خاطر، صدقه گوارایى است.
پاورقی:
1. الدعوات ؛ قطب الدین راوندى ؛ ص98
2. الکافی (ط - الاسلامیة) ؛ ج4 ؛ ص26
3. عدة الداعی و نجاح الساعی ؛ ابن فهد حلى ؛ ص72
4. مکارم الأخلاق ؛ حسن بن فضل طبرسى ؛ ص467
5. مجموعة ورام ؛ ج1 ؛ ص110
6. مجموعة ورام ؛ ج1 ؛ ص16
7. نهج الفصاحة ؛ ص609
8. الکافی (ط - الاسلامیة) ؛ ج2 ؛ ص114
9. الکافی (ط - الاسلامیة) ؛ ج2 ؛ ص209
10. ثواب الأعمال و عقاب الأعمال ؛ محمد بن على ابن بابویه ؛ ص140