جایی که نباید حُسن ظن نمود!

هرچند حُسن ظن به معنی مثبت نگری و صرف‌نظر از احتمالات منفی از محسنات اخلاقی شمرده شده است؛ ولی این نوع گمان در مواردی خلاف حکم عقل و شرع است.

امیرالمؤمنین علیه‌السلام برای تشخیص مواردی که باید حسن ظن نمود، معیار لطیفی بیان فرموده‌اند:

«إِذَا اسْتَوْلَى الصَّلَاحُ عَلَى الزَّمَانِ وَ أَهْلِهِ ثُمَّ أَسَاءَ رَجُلٌ الظَّنَّ بِرَجُلٍ لَمْ تَظْهَرْ مِنْهُ حَوْبَةٌ فَقَدْ ظَلَمَ وَ إِذَا اسْتَوْلَى الْفَسَادُ عَلَى الزَّمَانِ وَ أَهْلِهِ فَأَحْسَنَ رَجُلٌ الظَّنَّ بِرَجُلٍ فَقَدْ غَرَّرَ»¹:

هنگامی‌که نیکوکارى بر زمانه و مردم آن غالب آید و انسان به کسی که از او کار زشتی آشکارنشده گمان بد ببرد، ستم کرده است؛

و اگر بدکارى بر زمانه و مردم آن غالب شود و کسى به دیگرى گمان نیک ببرد، خود را فریفته است.

 

مصداق بارز جایی که نباید حسن ظن داشت، شبکه‌های رسانه‌ای و ماهواره‌ای بیگانه هستند.

در دورانی که تمام سعی و اندیشه سرمایه‌داران دنیاپرست، استثمار ملت‌های مستضعف و القای افکار شیطانی‌شان توسط رسانه‌ها بر آنان است، حسن ظن به کلام و افعال آنان و باور کردنشان نوعی خودفریبی و افتادن در هلاکت است.

 

نکته: هرچند کلام نورانی امیرالمؤمنین علیه‌السلام یک معیار کلی را معرفی می‌کند، ولی ممکن است در بعض مصادیق قضیه فرق بکند. چراکه گاهی باوجوداینکه غالب مردم نیکوکار هستند، نباید حسن ظن داشت. همچنان که گاهی باوجود فساد زمانه، نباید سوءظن نمود؛ و معیار در این موارد حکم عقل و شرع خواهد بود.

 

پی‌نوشت:

1. نهج‌البلاغه، حکمت 114