مبارزه اسلام با تعصبات نژادی
از دیدگاه قرآن، معیار ارزشمندی ایمان، تقوا و عمل صالح است. همچنان که خداوند در کتابش فرمود: «إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاکُم».1
باوجود این مکارم، انسان از هر نژاد و از هر قومی باشد دارای فضیلت خواهد بود. مثل حضرت سلمان رضی‌الله‌عنه که باوجود عرب نبودن، رسول خدا صلی‌الله علیه و آله در مورد او فرمود: «سَلْمَانُ مِنَّا أَهْلَ الْبَیْت».2
ولی اگر کسی باوجود داشتن برترین نژاد، از ایمان و تقوا بهره‌مند نباشد، فضیلتی نخواهد داشت.
از رسول خدا صلی‌الله علیه و آله روایت شده که فرمودند:
«وَ اللَّهِ لَعَبْدٌ حَبَشِیٌ حِینَ أَطَاعَ اللَّهَ- خَیْرٌ مِنْ سَیِّدٍ قُرَشِیٍّ عَصَى اللَّهَ وَ إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاکُم»3
قسم به خداوند! بند و غلام حبشی در زمانی که از خداوند اطاعت می‌کند بهتر است از مالک و سرور قرشی هنگامی‌که نافرمانی خدا را می‌کند و همانا گرامی‌ترین شما در نزد پروردگار، پرهیزکارترین شماست.
با این بیانات، یکی از تصورات جاهلی که رسول خدا و اهل‌بیت علیهم‌السلام با آن مبارزه کردند، تعصبات نژادی و قومی بود.
از رسول خدا صلی‌الله علیه و آله روایت شده که در ضمن فرمایش مفصلی به حضرت علی علیه‌السلام فرمودند:
«یَا عَلِیُ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى قَدْ أَذْهَبَ بِالْإِسْلَامِ نَخْوَةَ الْجَاهِلِیَّةِ وَ تَفَاخُرَهَا بِآبَائِهَا أَلَا إِنَّ النَّاسَ مِنْ آدَمَ وَ آدَمَ مِنْ تُرَابٍ وَ أَکْرَمَهُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاهُم»4
یا علی! خداوند متعال به‌وسیله اسلام تکبر جاهلیت و افتخار به آباء و اجداد را از بین برد. آگاه باش که مردم همگان از آدم (علیه‌السلام) هستند و آدم نیز از خاک است؛ و گرامی‌ترین مردم در نزد خداوند، پرهیزکارترین آن‌هاست.
برای پی بردن به این مطلب که اهل‌بیت علیهم‌السلام چگونه با این عقیده جاهلی مبارزه کردند، یک حکایت شنیدنی نقل می‌کنیم:
روایت شده که مردى به امام صادق علیه‌السلام عرض کرد:
«إِنَّ النَّاسَ یَقُولُونَ مَنْ لَمْ یَکُنْ عَرَبِیّاً صَلْباً أَوْ مَوْلًى صَرِیحاً فَهُوَ سِفْلِیٌّ»
مردم مىگویند: هر کس عرب تبار نباشد یا مولاى صریح نباشد، پَست است.
حضرت فرمود: «مولاى صریح» چه کسى است؟
عرضه داشت: «مَنْ مُلِکَ أَبَوَاهُ» (کسى است پدر و مادرش بندۀ عرب‌ها بوده).
فرمود: این را به چه دلیل مىگویند؟
جواب داد:
«قَالُوا لِقَوْلِ رَسُولِ اللَّهِ صلّى اللَّه علیه وآله مَوْلَى الْقَوْمِ مِنْ أَنْفُسِهِمْ»
مىگویند به دلیل فرمایش رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله که فرمود: «عبد هر قوم از خود آن قوم محسوب می‌شود».
امام از روى تعجّب فرمودند:
«سُبْحَانَ اللَّهِ أَ مَا بَلَغَکَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلّى اللَّه علیه وآله قَالَ أَنَا مَوْلَى مَنْ لَا مَوْلَى لَهُ وَ أَنَا مَوْلَى کُلِّ مُسْلِمٍ عَرَبِیِّهَا وَ عَجَمِیِّهَا فَمَنْ وَالَى رَسُولَ اللَّهِ صلّى اللَّه علیه وآله أَ لَیْسَ یَکُونُ مِنْ نَفْسِ رَسُولِ اللَّهِ صلّى اللَّه علیه وآله»
سبحان اللَّه! مگر به تو نرسیده که پیغمبر خدا صلى اللَّه علیه وآله فرموده: «من مولاى کسى هستم که مولائى برایش نیست و من مولاى همه مسلمانان هستم، عرب باشند یا عجم»؛ بنابراین هر کس پیغمبر را ولىّ خود قرار داد و او را دوست داشت و یاری‌اش نمود و از او متابعت کرد، آیا از نفس رسول خدا صلّى اللَّه علیه وآله نمىباشد؟
آنگاه فرمود:
«أَیُّهُمَا أَشْرَفُ مَنْ کَانَ مِنْ نَفْسِ رَسُولِ اللَّهِ ص أَوْ مَنْ کَانَ مِنْ نَفْسِ أَعْرَابِیٍّ جِلْفٍ بَائِلٍ عَلَى عَقِبَیْهِ»
کدام‌یک از این دو شرافتمندترند: کسى که از نفس پیامبر خدا صلى اللَّه علیه و آله باشد یا آن‌کس که از نفس عرب بیابان‌گرد بداخلاقی که بر پاشنه پاهاى خود ادرار مىکرد می‌باشد؟!
سپس فرمود:
مَنْ دَخَلَ فِی الْإِسْلَامِ رَغْبَةً خَیْرٌ مِمَّنْ دَخَلَ رَهْبَةً وَ دَخَلَ الْمُنَافِقُونَ رَهْبَةً وَ الْمَوَالِی دَخَلُوا رَغْبَةً.
فردى که با میل و رغبت مسلمان شود، بهتر است از آن‌کس که از ترس مسلمان شده و منافق‌ها (ى عرب) از ترس مسلمان شدند و غیر عرب‌ها با کمال رغبت و میل اسلام را پذیرفتند.5
برای مطالعه بیشتر مراجعه شود به:
مجموعه آثار استاد شهید مطهرى (خدمات متقابل اسلام و ایران)، ج14، ص 126
پی نوشت:
1. سوره حجرات، آیه 13
2. عیون أخبار الرضا علیه‌السلام، ج2، ص: 64
3. تفسیر القمی؛ ج2؛ ص 94
4. من لا یحضره الفقیه، ج4، ص: 363
5. معانی الأخبار؛ محمد بن على ابن‌بابویه؛ ص 405
- ۹۶/۰۹/۱۰