برخی از ثمرات یاد مرگ از زبان روایات
یکی از بافضیلت‌ترین کارها «یاد مرگ» است.
در روایات معصومین علیهم‌السلام ثمرات متعددی برای یاد کردن از مرگ ذکر شده است.
برخلاف تصور بعضی که خیال می‌کنند یاد مرگ در روح انسان اثرات منفی بر انسان به‌جای می‌گذارد، یاد مرگ نتایج مثبتی در افکار و اعمال انسان نشان می‌دهد.
در ادامه، با لسان روایات، به بیان بعضی از این نتایج می‌پردازیم.
چند روایت از رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله:
(1)
«أَکْثِرُوا ذِکْرَ الْمَوْتِ فَإِنَّهُ هَادِمُ اللَّذَّاتِ حَائِلٌ بَیْنَکُمْ وَ بَیْنَ الشَّهَوَات»[1]
از مرگ بسیار یاد کنید که ویران کننده لذتها است و میان شما و هوسها و امیال حایل است.
(2)
«کَفَى بِالْمَوْتِ وَاعِظا»:[2]
مرگ براى پند و اندرز دادن کافی است.
(3)
«فَإِنَّ أَکْیَسَ الْمُؤْمِنِینَ أَکْثَرُهُمْ لِلْمَوْتِ ذِکْراً وَ أَحْسَنُهُمْ لِلْمَوْتِ اسْتِعْدَاداً»[3]
به راستی که باهوش‌ترین مؤمنین کسی است که مرگ را زیاد یاد کند و بهتر آمادۀ مرگ شود.
(4)
«أکثروا ذکر الموت فإنّه یمحّص الذّنوب و یزهّد فی الدّنیا فإن ذکرتموه عند الغنى هدمه و إن ذکرتموه عند الفقر أرضاکم بعیشکم»[4]
مرگ را بسیار به یاد آرید زیرا یاد مرگ گناهان را پاک مىکند و حرص دنیا را کم مىکند، اگر مرگ را به هنگام توانگرى به یاد آرید اهمیت آن را کم میکند و اگر بهنگام تنگدستى یاد کنید، شما را از زندگىتان خشنود مىسازد.
(5)
«أکثروا ذکر الموت، فما من عبد أکثر ذکره إلا أحیى الله قلبه وهون علیه الموت»[5]
مرگ را زیاد یاد کنید. هر بنده ای مرگ را زیاد یاد کند، خداوند قلبش را زنده کرده و مرگ را بر او آسان میکند.
(6)
«أکثِر ذِکرَ المَوتِ یُسلِّکَ عَمّا سِواهُ»[6]
مرگ را فراوان یاد کن تا یاد هر چیز دیگرى را از ذهن تو خارج کند.
(7)
«أکثروا ذکر هاذم اللذات، فإنه لا یکون فی کثیر إلا قلله، ولا فی قلیل إلا أجزاه»[7]
برهم زننده خوشى ها را فراوان یاد کنید؛ زیرا در هیچ فراوانى از مرگ یاد نشد، مگر اینکه آن را کاست و در هیچ اندکى یاد آن نشد، مگر اینکه آن را مُکفى ساخت. (یاد مرگ افراط در لذت جویی را تعدیل میکند و لذتهای کم را برای انسان کافی و گوارا میکند).
(8)
«أَفْضَلُ الزُّهْدِ فِی الدُّنْیَا ذِکْرُ الْمَوْتِ وَ أَفْضَلُ الْعِبَادَةِ ذِکْرُ الْمَوْتِ وَ أَفْضَلُ التَّفَکُّرِ ذِکْرُ الْمَوْتِ فَمَنْ أَثْقَلَهُ ذِکْرُ الْمَوْتِ وَجَدَ قَبْرَهُ رَوْضَةً مِنْ رِیَاضِ الْجَنَّة»[8]
بافضیلت‌ترین زهد در دنیا، و بافضیلت‌ترین عبادت و بافضیلت‌ترین تفکر، یاد مرگ است؛ پس هرکس زیاد به یاد مرگ باشد، بعد از مرگ قبرش را باغی از باغ‌های بهشت خواهد یافت.
(9)
روایت شده که رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله وقتی گذرشان به مجلسى افتاد که صداى خنده در آنجا بلند بود، فرمودند:
«شُوبُوا مَجْلِسَکُمْ بِذِکْرِ مُکَدِّرِ اللَّذَّاتِ»
مجلس خود را با یاد تیره کننده لذتها در آمیزید (لذت‌هایی که انسان را از یاد خدا باز می‌دارد).
عرض کردند: تیرهکننده لذتها چیست؟
حضرت فرمودند: «الْمَوْت»: مرگ. [9]
چند روایت هم از امیرالمؤمنین علیه‌السلام
(10)
«أَکْثِرُوا ذِکْرَ الْمَوْتِ وَ یَوْمِ خُرُوجِکُمْ مِنَ الْقُبُورِ وَ قِیَامِکُمْ بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ تُهَوَّنْ عَلَیْکُمُ الْمَصَائِب»:[10]
بسیار به یاد مرگ و روزى که از قبرهاى خود بیرون مىشوید و در پیشگاه خداى متعالى مىایستید باشید که یاد مرگ مصیبتها را بر شما آسان مىسازد
(11)
«من أکثر ذکر الموت رضی من الدّنیا بالکفاف»[11]
هرکس بسیر یاد مرگ کند، از دنیا به «کفاف» آن راضى شود (یعنى قدرى که او را بس باشد و زیاده بر آن طلب نکند)
(12)
«من أکثر من ذکر الموت قلّت فی الدّنیا رغبته»[12]
هرکس بسیار یاد مرگ کند، رغبت او نسبت به دنیا کم می‌شود.
(13)
از امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام روایت شده که به فرزندشان سفارش کردند:
«یَا بُنَیَّ أَکْثِرْ مِنْ ذِکْرِ الْمَوْتِ وَ ذِکْرِ مَا تَهْجُمُ عَلَیْهِ وَ تُفْضِی بَعْدَ الْمَوْتِ إِلَیْهِ حَتَّى یَأْتِیَکَ وَ قَدْ أَخَذْتَ مِنْهُ حِذْرَکَ وَ شَدَدْتَ لَهُ أَزْرَکَ وَ لَا یَأْتِیَکَ بَغْتَةً فَیَبْهَرَکَ»[13]
پسرکم! فراوان به یاد مردن باش و یاد آنچه با آن بر مىآیى و آنچه پس از مردن روى بدان نمایى، تا چون بر تو درآید ساز خویش را آراسته باشى و کمر خود را بسته، و ناگهان نیاید و تو را مغلوب نماید.
(14)
«أَکْثِرُوا ذِکْرَ الْمَوْتِ عِنْدَ مَا تُنَازِعُکُمْ إِلَیْهِ أَنْفُسُکُمْ مِنَ الشَّهَوَاتِ فَإِنَّهُ کَفَى بِالْمَوْتِ وَاعِظاً»[14]
به هنگامى که نفس هایتان، شما را به شهوات ترغیب مىکند، از مرگ فراوان یاد کنید، که اندرز مرگ ما را بسنده است.
(15)
«مَنْ أَکْثَرَ مِنْ ذِکْرِ الْمَوْتِ رَضِیَ مِنَ الدُّنْیَا بِالْیَسِیرِ»[15]
هرکس بسیار به یاد مرگ باشد، به بهرۀ اندک از دنیا خشنود می‌شود.
و اما دو روایت دیگر
(16)
از حضرت امام صادق علیه‌السلام روایت شده که فرمودند:
«ذِکْرُ الْمَوْتِ یُمِیتُ الشَّهَوَاتِ فِی النَّفْسِ وَ یَقْطَعُ مَنَابِتَ الْغَفْلَةِ وَ یُقَوِّی الْقَلْبَ بِمَوَاعِدِ اللَّهِ تَعَالَى وَ یُرِقُّ الطَّبْعَ وَ یَکْسِرُ أَعْلَامَ الْهَوَى وَ یُطْفِئُ نَارَ الْحِرْصِ وَ یُحَقِّرُ الدُّنْیَا»[16]
یاد کردن مرگ شهوات نفسانى را در نفس آدمى نابود میکند و ریشه هاى غفلت را از دل کنده و قلب را به وعده هاى الهى تقویت می‌نماید و طبیعت و روح انسانى را لطیف میکند و نشانه هاى هوى و هوس را مىشکند، و آتش حرص و طمع را خاموش کرده و دنیا و زندگى دنیوى را در نظر انسان کوچک و خوار میکند.
(17)
از کتاب «زبور» نقل شده است که:
«مَنْ فَزَّعَ نَفْسَهُ بِالْمَوْتِ هَانَتْ عَلَیْهِ الدُّنْیَا»[17]
هرکس نفسش را از مرگ بترساند، امور دنیا (و سختی‌های آن) بر او آسان خواهد شد.
[1] الغارات (ط - القدیمة) ؛ ج1 ؛ ص150
[2] مجموعة ورام ؛ ج1 ؛ ص269
[3] الجعفریات (الأشعثیات) ؛ ص199
[4] نهج الفصاحة (مجموعه کلمات قصار حضرت رسول صلى الله علیه و آله) ؛ ؛ ص237
[5] کنز العمال 42105
[6] کنز العمال 42094
[7] کنز العمال 42096
[8] جامع الأخبار(للشعیری) ؛ ص165
[9] مجموعة ورام ؛ ج1 ؛ ص268
[10] الخصال ؛ ج2 ؛ ص611
[11] غرر الحکم و درر الکلم ؛ ص629
[12] غرر الحکم و درر الکلم ؛ ص636
[13] نهج البلاغة (للصبحی صالح) ؛ ص400
[14] الغارات (ط - القدیمة) ؛ ج1 ؛ ص150
[15] نهج البلاغة (للصبحی صالح) ؛ ص536
[16] مصباح الشریعة ؛ ص171
[17] سعد السعود للنفوس منضود ؛ النص ؛ ص52