سه عامل رستگاری انسان که در سه کتاب آسمانی ذکر شده است
از ابوذر رحمه‌الله روایت شده که از رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله پرسید:
« یا رسول اللَّه در آیات قرآنى که به شما نازل شده و در دست ما است، آیا مطلبی از صحف ابراهیم و موسى (علیهماالسلام) وجود دارد؟
حضرت فرمودند: ای ابوذر، این آیات را بخوان که مى فرماید:
«قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَکَّى وَ ذَکَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّى بَلْ تُؤْثِرُونَ الْحَیاةَ الدُّنْیا وَ الْآخِرَةُ خَیْرٌ وَ أَبْقى إِنَّ هذا لَفِی الصُّحُفِ الْأُولى صُحُفِ إِبْراهیمَ وَ مُوسى»[1]و[2]
معنی این آیات چنین است:
رستگار آن کس که خود را پاک گردانید؛ و نام پروردگارش را یاد کرد و نماز گزارد. لیکن [شما] زندگى دنیا را بر می‌گزینید؛ با آنکه [جهان] آخرت نیکوتر و پایدارتر است. قطعاً در صحیفه‌هاى گذشته این [معنى] هست، صحیفه‌هاى ابراهیم و موسى.[3]
بنابراین عامل فلاح و رستگاری انسان سه چیز است که هم در قرآن و هم در صحف حضرت ابراهیم و حضرت موسی علیهماالسلام بیان شده اند: «تزکیه» و «ذکر نام خداوند» و «به جا آوردن نماز».
همچنین در این سه کتاب آسمانی، عامل اصلى انحراف از این برنامه فلاح و رستگارى «مقدم داشتن حیات دنیا» معرفی شده است؛ در حالى که آخرت بهتر و پایدارتر است.[4]
کلمه «تزکى» در آیات به معناى «پاک شدن از لوث تعلقات مادى دنیوى» است که آدمى را از امر آخرت منصرف و مشغول مىکند؛ به دلیل اینکه دنبالش فرموده: «بَلْ تُؤْثِرُونَ الْحَیاةَ الدُّنْیا ...». همچنین به معنی برگشتن به خداى تعالى و «توبه کردن» است؛ چون یکى از وسایل که دل انسان را از فرورفتگى در مادیات حفظ مىکند توبه است؛ و نیز به معنی «انفاق در راه خدا» است که باز دل را از لوث تعلقات مالى پاک مىکند و حتى اگر دستور دادهاند، در حقیقت خواستهاند طهارت از قذارتهایى که صورت و دست و پاى انسان در اشتغال به امور دنیا به خود مىگیرد مجسم و ممثل کرده باشند. [5]
همچنین ظاهرا مراد از «ذکر نام خدا»، ذکر زبانى و مراد از «صلاه» همان نماز معمولى و توجه خاص عبودى است که در اسلام تشریع شده.[6]
اینکه بعضى ذکر پروردگار را تنها به معنى «اللَّه اکبر» یا «بسم اللَّه الرحمن الرحیم» که در آغاز نماز گفته مىشود تفسیر کردهاند در حقیقت بیان مصداقهایى از آن است.[7]
اگر«نماز» را فرع بر «ذکر پروردگار» شمرده به خاطر آن است که تا به یاد او نیفتد و نور ایمان در دل او پرتو افکن نشود به نماز نمىایستد؛ بعلاوه نمازى ارزشمند است که توأم با ذکر او و ناشى از یاد او باشد.[8]
[1] سوره اعلی: آیات 14 الی 19
[2] الخصال؛ ج2؛ ص 525
[3] ترجمه فولادوند
[4] تفسیر نمونه، ج26، ص 403
[5] ترجمه تفسیر المیزان ، ج20، ص 449
[6] ترجمه تفسیر المیزان ، ج20، ص 449
[7] تفسیر نمونه، ج26، ص 403
[8] تفسیر نمونه، ج26، ص 403