نشانه‌های یازده‌گانۀ خداوند
«آیه» در لغت به معنى نشانه و علامت است و در قرآن در معانى گوناگونى به کار رفته که یکی از این معانی، دلیل و نشانه خداشناسى و وحدانیت خداوند است.
مرحوم علامۀ طباطبایی نحوۀ دلالت آیات خداوند بر توحید و کمال او را چنین تبیین میکند که:
«تفکر در نظامى که بر این عالم جریان دارد حکم مى کند بر اینکه ابعاض این عالم مربوط به هم و سازگار با هم هستند و همه عالم روى هم و هر جزئى از اجزاى آن متوجه غایت‌هاى خاص به خود هستند و این خود کاشف از آن است که این نظام به تدبیر واحد عقلى ارتباط دارد که در نهایت اتقان و محکمى است و دلالت مى کند بر اینکه رب واحدى دارد که این مدبر واحد در ربوبیتش شریک ندارد؛ عالمى است که دچار جهل نمىگردد؛ قادرى است که در قدرتش مقهور کسى نمى شود و نسبت به تمامى موجودات و مخصوصاً انسان عنایت و توجه دارد و او را به سوى سعادت جاودانه اش سوق مى دهد».[1]
در قرآن کریم یازده آیه وجود دارد که همه با تعبیر «مِنْ آیاتِهِ» (یکى از نشانه هاى خدا ...) آغاز مى شود. هفت آیه از این آیات در سورۀ «روم»، دو آیه از این آیات در سورۀ فصلت و دو آیه نیز در سورۀ «شوری» بیان شده است.
این آیات نکات جالبى از دلائل توحید و نشانه هاى پروردگار را در نظام عالم هستى بازگو مى نماید:
«وَ مِنْ آیاتِهِ أَنْ خَلَقَکُمْ مِنْ تُرابٍ ثُمَّ إِذا أَنْتُمْ بَشَرٌ تَنْتَشِرُونَ» (روم 20)
یکى از نشانه هاى او این است که شما را از خاک آفرید؛ سپس شما انسان‌هایى شدید که در روى زمین منتشر گشتید.
«وَ مِنْ آیاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْواجاً لِتَسْکُنُوا إِلَیْها وَ جَعَلَ بَیْنَکُمْ مَوَدَّةً وَ رَحْمَةً إِنَّ فی ذلِکَ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ» (روم 21)
و از نشانه هاى او این است که همسرانى از جنس خودتان براى شما آفرید تا در کنار آنها آرامش یابید.
«وَ مِنْ آیاتِهِ خَلْقُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ اخْتِلافُ أَلْسِنَتِکُمْ وَ أَلْوانِکُمْ إِنَّ فی ذلِکَ لَآیاتٍ لِلْعالِمینَ» (روم 22)
و از نشانه هاى خداوند، آفرینش آسمانها و زمین و گوناگونى زبان ها و رنگ هاى شما است. بىتردید، در این نوع آفرینش، براى دانایان نشانه هایى وجود دارد.
«وَ مِنْ آیاتِهِ مَنامُکُمْ بِاللَّیْلِ وَ النَّهارِ وَ ابْتِغاؤُکُمْ مِنْ فَضْلِهِ إِنَّ فی ذلِکَ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یَسْمَعُونَ» (روم 23)
و از نشانه هاى او خواب شما در شب و روز و تلاش و کوشش شما براى بهره گیرى از فضل پروردگار است. در این امور نشانه هایى است براى آنها که گوش شنوا دارند.
«وَ مِنْ آیاتِهِ یُریکُمُ الْبَرْقَ خَوْفاً وَ طَمَعاً وَ یُنَزِّلُ مِنَ السَّماءِ ماءً فَیُحْیی بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها إِنَّ فی ذلِکَ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یَعْقِلُونَ» (روم 24)
و از نشانه‌های او این است که برق و رعد را به شما نشان مى دهد که هم مایه ترس و هم امید است (ترس از صاعقه، و امید به نزول باران)؛ و از آسمان آبى فرو مى فرستد که زمین را بعد از مردنش به وسیلۀ آن زنده مى کند. در این نشانه هایى است براى جمعیّتى که مى اندیشند.
«وَ مِنْ آیاتِهِ أَنْ تَقُومَ السَّماءُ وَ الْأَرْضُ بِأَمْرِهِ ثُمَّ إِذا دَعاکُمْ دَعْوَةً مِنَ الْأَرْضِ إِذا أَنْتُمْ تَخْرُجُونَ» (روم 25)
و از نشانه هاى او این است که آسمان و زمین به فرمانش برپا هستند؛ پس چون شما را با یک بار خواندن از زمین فراخوانَد، بناگاه [از گورها] خارج مى شوید.
«وَ مِنْ آیاتِهِ أَنْ یُرْسِلَ الرِّیاحَ مُبَشِّراتٍ وَ لِیُذیقَکُمْ مِنْ رَحْمَتِهِ وَ لِتَجْرِیَ الْفُلْکُ بِأَمْرِهِ وَ لِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ وَ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُون» (روم 46)
و از نشانه هاى خداوند این است که بادها را درحالى که نوید دهنده اند مى فرستد تا [به شما مژده باران دهد و] از رحمت خود به شما بچشاند و کشتى ها به فرمان او حرکت کنند و شما از فزونبخشى او طلب کنید؛ و باشد که سپاس بگزارید.
«وَ مِنْ آیاتِهِ اللَّیْلُ وَ النَّهارُ وَ الشَّمْسُ وَ الْقَمَرُ لا تَسْجُدُوا لِلشَّمْسِ وَ لا لِلْقَمَرِ وَ اسْجُدُوا لِلَّهِ الَّذی خَلَقَهُنَّ إِنْ کُنْتُمْ إِیَّاهُ تَعْبُدُونَ» (فصلت 37)
و از نشانه هاى [قدرت] او شب و روز و خورشید و ماه است. نه براى خورشید سجده کنید و نه براى ماه؛ و براى خدایى که آنها را آفریده است سجده کنید، اگر تنها او را مى پرستید.
«وَ مِنْ آیاتِهِ أَنَّکَ تَرَى الْأَرْضَ خاشِعَةً فَإِذا أَنْزَلْنا عَلَیْهَا الْماءَ اهْتَزَّتْ وَ رَبَتْ إِنَّ الَّذی أَحْیاها لَمُحْیِ الْمَوْتى إِنَّهُ عَلى کُلِّ شَیْءٍ قَدیرٌ» (فصلت 39)
و از آیات او این است که زمین را خشک (و بى جان) مى بینى، امّا هنگامى که آب بر آن مى فرستیم به جنبش درمى آید و نموّ مى کند؛ همان کسى که آن را زنده کرد، مردگان را نیز زنده مى کند؛ او بر هر چیز تواناست.
«وَ مِنْ آیاتِهِ خَلْقُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ ما بَثَّ فیهِما مِنْ دابَّةٍ وَ هُوَ عَلى جَمْعِهِمْ إِذا یَشاءُ قَدیرٌ» (شوری 29)
و یکى از آیاتش خلقت آسمانها و زمین و جنبندگانی است که در آن دو منتشر کرده، و او هر وقت بخواهد مى تواند آنها را جمع آورى کند.
«وَ مِنْ آیاتِهِ الْجَوارِ فِی الْبَحْرِ کَالْأَعْلامِ» (شوری 32)
و از نشانه هاى او کشتى هاى کوه پیکرى است که در دریا روان هستند.