کسی که امام رضا علیه‌السلام او را «امین بر دین و دنیا» معرفی کرد
یکی از فقهاء و راویان بزرگ شیعه که در قبرستان معروف به قبرستان شیخان قم دفن شده است، «زکریا بن آدم القمی» است.
مرحوم شیخ طوسی این عالم بزرگوار را جزء اصحاب سه امام معصوم یعنی حضرت امام صادق و حضرت امام رضا و حضرت امام جواد علیهم السلام معرفی کرده است.[1]
از علی بن المُسَیِّب نقل شده که به امام رضا علیه‌السلام عرض کردم: «فاصله بین من و شما خیلى زیاد است و نمیتوانم همیشه خدمتتان برسم؛ مسائل و دستورات دین را از چه کسى اخذ کنم»؟ حضرت فرمود:
«مِنْ زَکَرِیَّا بْنِ آدَمَ الْقُمِّیِّ الْمَأْمُونِ عَلَى الدِّینِ وَ الدُّنْیَا»[2]
معالم دینت را از زکریا بن آدم قمى اخذ کن که او شخص مورد اعتماد در دین و دنیا است.
در حکایتی دیگر، محمّد بن اسحاق و حسن بن محمّد گفته اند: سه ماه پس از وفات زکریا بن آدم عازم حج شدیم. نامه حضرت جواد علیه اسلام در بین راه به ما رسید که در آن نوشته شده بود:
«ذُکِرَتْ مَا جَرَى مِنْ قَضَاءِ اللَّهِ تَعَالَى فِی الرَّجُلِ الْمُتَوَفَّى رَحْمَةُ اللَّهِ عَلَیْهِ یَوْمَ وُلِدَ وَ یَوْمَ قُبِضَ وَ یَوْمَ یُبْعَثُ حَیّاً، فَقَدْ عَاشَ أَیَّامَ حَیَاتِهِ عَارِفاً بِالْحَقِ قَائِلًا بِهِ صَابِراً مُحْتَسِباً لِلْحَقِ، قَائِماً بِمَا یَجِبُ لِلَّهِ عَلَیْهِ وَ لِرَسُولِهِ، وَ مَضَى رَحْمَةُ اللَّهِ عَلَیْهِ غَیْرَ نَاکِثٍ وَ لَا مُبَدِّلٍ، فَجَزَاهُ اللَّهُ أَجْرَ نِیَّتِهِ وَ أَعْطَاهُ خَیْرَ أُمْنِیَّتِهِ»[3]
جریان قضاى پروردگار در مورد زکریا بن آدم یعنی وفاتش ذکر شد. خدای او را رحمت کند در روزی که زاده شد و روزی که مُرد و روزی که زنده مبعوث خواهد شد. او در دوران زندگی‌اش عارف، معتقد و پایبند به حق زیست و نسبت به آنچه در نزد خدا و رسولش واجب است قیام نمود. او -که رحمت خدا بر او باد- در حالی از دنیا رحلت نمود که پیمانی را نشکست و حکمی را تبدیل نکرد. پس خداوند بر وی اجر نیت (نیکش) و آرزویش را به بهترین نحو برآورده نماید.
از خود زکریا بن آدم نیز روایت شده که: «به حضرت رضا علیه‌السلام عرض کردم قصد دارم از میان اهل بیت خودم خارج شوم، چرا که مردم نادان زیاد شدهاند». حضرت فرمود:
«لَا تَفْعَلْ فَإِنَّ أَهْلَ بَیْتِکَ یُدْفَعُ عَنْهُمْ بِکَ، کَمَا یُدْفَعُ عَنْ أَهْلِ بَغْدَادَ بِأَبِی الْحَسَنِ الْکَاظِمِ (ع)»[4]
این کار را نکن؛ به واسطۀ تو از خاندانت دفاع مى شود، همانطور که به واسطۀ حضرت موسى بن جعفر علیه‌السلام از اهالى بغداد دفاع مىشود!
ظاهراً مراد از فرمایش فوق این است که همانطور که خداوند بلاها و مصائب سخت را از اهالی بغداد به خاطر حضرت امام کاظم علیه السلام دفع می‌کند، این بلاها را به واسطۀ زکریا ابن آدم از خاندان او که اهل قم بودند دفع می‌نماید.