معنی «واجب بودن چیزی بر خداوند»

در برخی از آیات قرآن و روایات و منابع اسلامی، عبارت «بر خداوند واجب است» آمده است.

سؤالی که ایجاد می‌شود عبارت است از اینکه: معنی «وجوب بر خداوند» چیست؟ اینکه می‌گوییم «عدل بر خداوند واجب است»، «رحمت بر خداوند واجب است» به چه معنی است؟ آیا امکان دارد کسی یا چیزی بر خداوند تکلیف واجب نماید؟!

 

در پاسخ به این سؤال باید توجه داشت که کلمۀ «وجوب» دو اصطلاح متفاوت دارد:

الف: اصطلاح فقهی «وجوب» در جایی به کار می‌رود که کسی باشد که حق ولایت داشته باشد و کسی نیز باشد که ولایت شخص اول بر او جاری شود. در این هنگام وجوب به معنی این است که شخص ولایت دار از مخاطب فعلی طلب کند و راضی به ترک آن فعل نباشد.

این اصطلاح «وجوب بر خداوند» در مورد خداوند جاری نمی‌شود و به عبارت دیگر «واجب بودن چیزی بر خداوند» به این معنی نیست که کسی از او طلبی داشته باشد؛ زیرا خداوند ولی تمامی مخلوقات است و کسی مافوق خداوند نیست تا چیزی را بر او واجب کند.

ب: اصطلاح کلامی «وجوب» به معنی ملائمت بین فعل و کمالات فاعل است.[1] یعنی کمالات خداوند ایجاب می‌کند که از او عدالت سر بزند؛ لازمۀ کمالات خداوند، رحمت او بر بندگان است؛ اقتضای کمال خداوند این است که بر بندگان لطف نماید و هکذا.

بنابراین منظور از «واجب بودن چیزی بر خداوند» این است که فلان فعل، با کمال خداوند سازگاری دارد و اقتضای کمالات او است.

---

[1] القواعد الکلامیة؛ علی ربانی گلپایگانی؛ ص 95