سفارش‌‌های رسول خدا (ص) به مسلمانان در آستانۀ ماه مبارک رمضان (خطبۀ شعبانیه)
از امیرالمؤمنین على‌بن‌ابى‌طالب علیه‌السلام روایت شده که: رسول خدا صلّی‌الله‌علیه‌وآله یک روز (از ماه شعبان که نزدیک ماه مبارک رمضان بود) این خطبه را براى ما خواند که:
«أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّهُ قَدْ أَقْبَلَ إِلَیْکُمْ شَهْرُ اللَّهِ بِالْبَرَکَةِ وَ الرَّحْمَةِ وَ الْمَغْفِرَةِ شَهْرٌ هُوَ عِنْدَ اللَّهِ أَفْضَلُ الشُّهُورِ وَ أَیَّامُهُ أَفْضَلُ الْأَیَّامِ وَ لَیَالِیهِ أَفْضَلُ اللَّیَالِی وَ سَاعَاتُهُ أَفْضَلُ السَّاعَاتِ هُوَ شَهْرٌ دُعِیتُمْ فِیهِ إِلَى ضِیَافَةِ اللَّهِ وَ جُعِلْتُمْ فِیهِ مِنْ أَهْلِ کَرَامَةِ اللَّهِ أَنْفَاسُکُمْ فِیهِ تَسْبِیحٌ وَ نَوْمُکُمْ فِیهِ عِبَادَةٌ وَ عَمَلُکُمْ فِیهِ مَقْبُولٌ وَ دُعَاؤُکُمْ فِیهِ مُسْتَجَابٌ فَاسْأَلُوا اللَّهَ رَبَّکُمْ بِنِیَّاتٍ صَادِقَةٍ وَ قُلُوبٍ طَاهِرَةٍ أَنْ یُوَفِّقَکُمْ لِصِیَامِهِ وَ تِلَاوَةِ کِتَابِهِ فَإِنَّ الشَّقِیَّ مَنْ حُرِمَ غُفْرَانَ اللَّهِ فِی هَذَا الشَّهْرِ الْعَظِیمِ وَ اذْکُرُوا بِجُوعِکُمْ وَ عَطَشِکُمْ فِیهِ جُوعَ یَوْمِ الْقِیَامَةِ وَ عَطَشَهُ وَ تَصَدَّقُوا عَلَى فُقَرَائِکُمْ وَ مَسَاکِینِکُمْ وَ وَقِّرُوا کِبَارَکُمْ وَ ارْحَمُوا صِغَارَکُمْ وَ صِلُوا أَرْحَامَکُمْ وَ احْفَظُوا أَلْسِنَتَکُمْ وَ غُضُّوا عَمَّا لَا یَحِلُّ النَّظَرُ إِلَیْهِ أَبْصَارَکُمْ وَ عَمَّا لَا یَحِلُّ الِاسْتِمَاعُ إِلَیْهِ أَسْمَاعَکُمْ وَ تَحَنَّنُوا عَلَى أَیْتَامِ النَّاسِ یُتَحَنَّنْ عَلَى أَیْتَامِکُمْ وَ تُوبُوا إِلَى اللَّهِ مِنْ ذُنُوبِکُمْ وَ ارْفَعُوا إِلَیْهِ أَیْدِیَکُمْ بِالدُّعَاءِ فِی أَوْقَاتِ صَلَاتِکُمْ فَإِنَّهَا أَفْضَلُ السَّاعَاتِ یَنْظُرُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِیهَا بِالرَّحْمَةِ إِلَى عِبَادِهِ یُجِیبُهُمْ إِذَا نَاجَوْهُ وَ یُلَبِّیهِمْ إِذَا نَادَوْهُ وَ یُعْطِیهِمْ إِذَا سَأَلُوهُ وَ یَسْتَجِیبُ لَهُمْ إِذَا دَعَوْهُ أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ أَنْفُسَکُمْ مَرْهُونَةٌ بِأَعْمَالِکُمْ فَکُفُّوهَا بِاسْتِغْفَارِکُمْ وَ ظُهُورُکُمْ ثَقِیلَةٌ مِنْ أَوْزَارِکُمْ فَخَفِّفُوا عَنْهَا بِطُولِ سُجُودِکُمْ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ تَعَالَى ذِکْرُهُ أَقْسَمَ بِعِزَّتِهِ أَنْ لَا یُعَذِّبَ الْمُصَلِّینَ وَ السَّاجِدِینَ وَ أَنْ لَا یُرَوِّعَهُمْ بِالنَّارِ یَوْمَ یَقُومُ النَّاسُ لِرَبِّ الْعالَمِینَ أَیُّهَا النَّاسُ مَنْ فَطَّرَ مِنْکُمْ صَائِماً مُؤْمِناً فِی هَذَا الشَّهْرِ کَانَ لَهُ بِذَلِکَ عِنْدَ اللَّهِ عِتْقُ نَسَمَةٍ وَ مَغْفِرَةٌ لِمَا مَضَى مِنْ ذُنُوبِهِ فَقِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ لَیْسَ کُلُّنَا یَقْدِرُ عَلَى ذَلِکَ فَقَالَ ص اتَّقُوا النَّارَ وَ لَوْ بِشِقِّ تَمْرَةٍ اتَّقُوا النَّارَ وَ لَوْ بِشَرْبَةٍ مِنْ مَاءٍ أَیُّهَا النَّاسُ مَنْ حَسَّنَ مِنْکُمْ فِی هَذَا الشَّهْرِ خُلُقَهُ کَانَ لَهُ جَوَازٌ عَلَى الصِّرَاطِ یَوْمَ تَزِلُّ فِیهِ الْأَقْدَامُ وَ مَنْ خَفَّفَ فِی هَذَا الشَّهْرِ عَمَّا مَلَکَتْ یَمِینُهُ خَفَّفَ اللَّهُ عَلَیْهِ حِسَابَهُ وَ مَنْ کَفَّ فِیهِ شَرَّهُ کَفَّ اللَّهُ عَنْهُ غَضَبَهُ یَوْمَ یَلْقَاهُ وَ مَنْ أَکْرَمَ فِیهِ یَتِیماً أَکْرَمَهُ اللَّهُ یَوْمَ یَلْقَاهُ وَ مَنْ وَصَلَ فِیهِ رَحِمَهُ وَصَلَهُ اللَّهُ بِرَحْمَتِهِ یَوْمَ یَلْقَاهُ وَ مَنْ قَطَعَ فِیهِ رَحِمَهُ قَطَعَ اللَّهُ عَنْهُ رَحْمَتَهُ یَوْمَ یَلْقَاهُ وَ مَنْ تَطَوَّعَ فِیهِ بِصَلَاةٍ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ بَرَاءَةً مِنَ النَّارِ وَ مَنْ أَدَّى فِیهِ فَرْضاً کَانَ لَهُ ثَوَابُ مَنْ أَدَّى سَبْعِینَ فَرِیضَةً فِیمَا سِوَاهُ مِنَ الشُّهُورِ وَ مَنْ أَکْثَرَ فِیهِ مِنَ الصَّلَوَاتِ عَلَیَّ ثَقَّلَ اللَّهُ مِیزَانَهُ یَوْمَ تَخِفُّ الْمَوَازِینُ وَ مَنْ تَلَا فِیهِ آیَةً مِنَ الْقُرْآنِ کَانَ لَهُ مِثْلُ أَجْرِ مَنْ خَتَمَ الْقُرْآنَ فِی غَیْرِهِ مِنَ الشُّهُورِ أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ أَبْوَابَ الْجِنَانِ فِی هَذَا الشَّهْرِ مُفَتَّحَةٌ فَاسْأَلُوا رَبَّکُمْ أَنْ لَا یُغَلِّقَهَا عَلَیْکُمْ وَ أَبْوَابَ النِّیرَانِ مُغَلَّقَةٌ فَاسْأَلُوا رَبَّکُمْ أَنْ لَا یُفَتِّحَهَا عَلَیْکُمْ وَ الشَّیَاطِینَ مَغْلُولَةٌ فَاسْأَلُوا رَبَّکُمْ أَنْ لَا یُسَلِّطَهَا عَلَیْکُمْ»
ترجمه:
ای مردم، ماه خدا با برکت و رحمت و آمرزش به شما رو کرده است؛ ماهى است که پیش خدا بهترین ماه است و روزهایش بهترین روزها و شبهایش بهترین شبها و ساعاتش بهترین ساعات. آن ماهى است که در آن دعوت شدید به مهمانى خدا و در این ماه اهل کرامت خدائید. نفس‌هاى شما در آن تسبیح است و خواب شما در آن عبادت است و اعمالتان در آن پذیرفته و دعایتان مستجاب است. با نیات درست و دل‌هاى پاک از خدا بخواهید که شما را براى روزه در آن و خواندن قرآن موفق دارد. بدبخت آن کسی است که در این ماهاز آمرزش خدا محروم گردد.
با گرسنگى و تشنگى خود در این ماه، گرسنگى و تشنگى روز قیامت را یاد کنید و بر فقراء و مساکین خود صدقه دهید و بزرگان خود را احترام کنید و خردسالان را ترحم نمایید و صله رحم کنید و زبان‌هایتان را (از ناسزاگویی و هر آنچه خداوند به آن راضی نیست) نگهدارید و از آنچه خدا دیدنش را حلال نکرده چشم بپوشید و آنچه را از شنیدنش حلال نکرده گوش ببندید و بر یتیمان مردم مهر ورزید تا بر یتیمان شما مهر ورزند و از گناهان خود به سوی خدا توبه کنید و در وقت نماز دست به دعا بردارید که اوقات نماز بهترین ساعت‌ها است. خدا در آن، نظر لطف به بندگان خود می‌دارد، به مناجات آنان پاسخ می‌دهد و فریاد آنان را لبیک می‌گوید و درخواست آنها را اجابت می‌کند و دعاى آنها را مستجاب می‌نماید.
ای مردم، نَفْس شما در گرو کردار شما است؛ آن را با استغفار رها کنید. دوش شما از گناهانتان بار سنگینى دارد؛ با طول دادن سجود، آن را سبک کنید و بدانید که خداوند متعال به عزت خود قسم خورده که نمازخوانان و ساجدان را عذاب نکند و آنان را در روز قیامت به هراس دوزخ نیندازد.
ای مردم، هر کدام از شما یک روزه‌دار را افطار دهد، در این ماه نزد خدا ثواب آزاد کردن بندهاى دارد و گناهان گذشتهاش آمرزیده می‌گردد. عرض شد یا رسول‌اللَّه، همه ماها بر آن توانائى نداریم. حضرت فرمود: از خدا بپرهیزید گرچه با نیمه خرمائى باشد و گرچه با شربتى آب باشد.
ای مردم، هرکس در این ماه خوشخلقى کند، خوش‌خلقی مجوز گذر از صراط او باشد در روزى که همه قدم‌ها بلغزد. هرکس در این ماه بر مملوکان خود تخفیف دهد، خدا حسابش را تخفیف می‌دهد و هرکس شر خود را از دیگران باز دار،د خدا در روزى که ملاقاتش کند خشم خود را از او باز خواهد داشت و هرکس در آن یتیمى را گرامى دارد خدا روز ملاقاتش او را گرامى دارد و هرکس در آن صله رحم کند، خداوند در روز ملاقات با او با رحمت خود، او را صله نماید و هرکس قطع رحم کند خدا در روز ملاقاتش رحمت خود از او خواهد برید.
هرکس نماز مستحبى بخواند، خدا برات آزادى از آتش را برایش بنویسد و هرکس در آن واجبى ادا کند، ثواب کسى دارد که هفتاد واجب در ماه‌هاى دیگر ادا کند و هرکس در این ماه بر من بسیار صلوات فرستد، خدا روزى که میزان‌ها سبک است، میزانش را سنگین کند. هرکس یک آیه قرآن در این ماه بخواند، مانند کسى باشد که در ماه‌هاى دیگر یک ختم قرآن بخواند.
ای مردم، درهاى بهشت در این ماه گشوده است؛ از خدا بخواهید که آنها را به روى شما نبندد. درهاى دوزخ در این ماه بسته است؛ از پروردگار خود بخواهید که آنها به روى شما را نگشاید. شیاطین در در این ماه در زنجیر است؛ از خدا پروردگار خود بخواهید که دیگر آنها را بر شما مسلط ننماید.
امیرالمؤمنین علیه‌السلام فرمودند:
در این هنگام من برخاستم و عرض کردم: «یا رسول اللَّه کدام عمل در این ماه افضل اعمال است»؟ رسول خدا صلّی‌الله‌علیه‌وآله فرمودند:
«یَا أَبَا الْحَسَنِ أَفْضَلُ الْأَعْمَالِ فِی هَذَا الشَّهْرِ الْوَرَعُ عَنْ مَحَارِمِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ»[1]
اى أبو الحسن، بهترین عمل در این ماه ورع از محارم خداى عز و جل است.