نماز چگونه انسان را از فحشاء و منکر بازمی‌دارد؟ (قسمت اول)
أَقِمِ الصَّلاةَ إِنَّ الصَّلاةَ تَنْهى عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکَر[1]
نماز را برپا دار، که نماز (انسان را) از زشتی ها و گناه بازمىدارد
با توجه با آیه شریفه موردبحث، خداوند یکی از آثار نماز را دوری از فحشا و منکر بیان کرده است.
در اینکه مراد از فحشاء و منکر چیست، راغب در مفردات گفته است:
الفَحْشَاءُ: ما عظم قبحه من الأفعال و الأقوال (فحشاء، کردار و گفتار زشتى است که زشتیش بزرگ باشد)
المُنْکَرُ: کلُّ فِعْلٍ تحکُم العقولُ الصحیحةُ بقُبْحِهِ، أو تتوقَّفُ فی استقباحِهِ و استحسانه العقولُ، فتحکم بقبحه الشّریعة[2] (منکر، هر کارى که عقل یا شرع آن را قبیح بشمارد)
مراد از این بازدارى هم طبق فرمایش علامه طباطبایی در تفسیر المیزان، «بازدارى طبیعت نماز از فحشاء و منکر است»[3]
سؤال: نماز چگونه انسان را از فحشاء و منکر بازمی‌دارد؟
جواب: با توجه به مفاهیم و آموزه‌هایی که در شرایط، آداب، اعمال و ارکان نماز وجود دارد، انسان در صورت توجه به این مفاهیم، روح خود را متوجه به مبدأ و معاد نموده و با استعانت از خداوند، قرار گرفتن در صراط مستقیم و دوری از ضلالت و مغضوب حضرت احدیت واقع نشدن را آرزو می‌کند. علاوه بر این جسم خود را با روح خود هماهنگ کرده و تلاش می‌کند رعایت حال خضوع و خشوع در برابر ایزد منان نماید. تا جایی که سعی می‌کند این برنامه را در برنامه عملی خود پیاده کند و از زشتی‌ها اجتناب کند.
روشن است که اگر انسان این سلوک را در برنامه روزانه خود داشته باشد، به‌مرور زمان این نماز اثرات خود را بر نمازگزار خواهد گذاشت و ملکه اجتناب از فحشاء و منکر در وی ایجاد می‌شود.
البته مشخص است که مراد از بازدارندگی نماز به نحو اقتضاء است؛ نه به نحو علیت تامه. وگرنه تا زمانی که موانعی ازجمله عدم وجود عزم بر ترک معصیت و فراهم کردن مقدمات معصیت برطرف نشود، نماز به معنی واقعی اثرات خود را نمی‌گذارد. تا آنجا که اجتناب از فحشاء و منکر شرط قبولی نماز خوانده‌شده است.
همچنانکه از حضرت امام صادق علیه‌السلام روایت‌شده که فرمودند:
«من أحب أن یعلم قبلت صلوته أم لم تقبل فلینظر هل منعته صلوته عن الفحشاء و المنکر فبقدر ما منعته قبلت صلوته»[4]
هرکس دوست دارد تا بداند آیا نمازش قبول شده است یا نه، نگاه کند به اینکه آیا نمازش او را از فحشاء و منکر بازمی‌دارد یا نه. پس به آن اندازه که از فحشاء و منکر اجتناب می‌کند، به همان مقدار نمازش مورد قبول است.
هرچند باوجود موانع نیز نماز خالی از اثر نیست، ولی آن اثرات واقعی که دوری از فحشاء و منکر ازجمله آن‌هاست ظاهر نخواهد شد.
در روایتی آمده است که جوانى از انصار نماز را با پیامبر صلّی الله علیه و آله ادا مىکرد. اما مرتکب گناهان زشتى می‌شد.
جریان این جوان را به پیامبر صلّی الله علیه و آله عرض کردند. حضرت فرمودند:
«ان صلاته تنهاه یوما»: (سرانجام نمازش روزى او را از این اعمال پاک مىکند).[5]
در روایتی دیگر به آن حضرت عرض کردند: فلان شخص در روز دزدی و در شب نماز می‌خواند. حضرت فرمودند: «ان صلوته لتردعه» (همانا سرانجام نمازش او را از دزدی کردن بازمی‌دارد)[6]
[1] سوره عنکبوت آیه 45
[2] المفردات فی غریب القرآن؛ راغب اصفهانی
[3] المیزان فی تفسیر القرآن، ج16، ص 133
[4] تفسیر نور الثقلین، ج4، ص 162
[5] همان مدرک
[6] همان مدرک