بررسی نقش دعوت و بیعت کوفیان در نهضت عاشورا

دربارۀ فلسفه قیام حضرت سیدالشهدا علیه‌السلام، دو علت مهم را برشمرده‌اند:

اول: احیای فرهنگ اسلام اصیل و ناب محمدی و زدودن زنگارهای تحریف و بیعت از دین رسول خدا صلی‌الله علیه وآله که حضرت امام حسین علیه‌السلام راهکار عملی کردن این قیام را «امربه‌معروف و نهی از منکر» می‌دانستند. همچنان که در وصیت‌نامه‌ی امام به محمد بن حنفیه، می‌توان به این مطلب پی بود.

دوم: عامل دیگری که برای قیام حضرت سیدالشهدا علیه اسلام ذکر کرده‌اند عبارت است از دعوت و بیعت کوفیان که نامه‌های فراوان آنان خطاب به حضرت، حاکی از این مطلب است.

 

در نقد نظر کسانی که دعوت و بیعت مردم کوفه را به‌عنوان عاملی در کنار عامل اول برای قیام حضرت برشمرده‌اند میگوییم که:

نهایت نقشی که بیعت و دعوت مردم کوفه  می‌تواند ایفا کند این است که می‌تواند دلیلی برای انتخاب کوفه برای مرکز قیام باشد. والا نمی‌تواند دلیل قیام حضرت باشد؛ به چند دلیل:

1. امام حسین علیه‌السلام از همان آغاز که برای بیعت با یزید فراخوانده شدند، به‌صراحت اعلام کردند که با چنین شخصی که به‌هیچ‌وجه شایستگی خلافت را ندارند بیعت نخواهند کرد. روشن است که امتناع از بیعت با یزید و فاسق دانستن او به معنی قیام بر ضد حکومت بود. بنا بر اگر دعوت کوفیان هم در کار نبود، حضرت قیام خود را آغاز کرده بود.

2. نخستین نامه‌های کوفیان به امام علیه‌السلام زمانی بود که آن حضرت با رفتن به مکه و اقامت در آنجا قیام خود را آغاز کرده بودند و تنها بعد از دریافت نامه‌های کوفیان و اعزام مسلم بن عقیل به کوفه، رهسپار آنجا شدند. درحالی‌که اگر دعوت مردم کوفه دلیل قیام حضرت محسوب می‌شد، درزمانی که هنوز کوفیان دعوت نکرده بودند نباید امام قیام خود را آغاز می‌کردند.

3. اگر دعوت کوفیان در اصل قیام سیدالشهدا علیه‌السلام نقش داشت، امام دست‌کم این انگیزه و عامل را به نزدیکان خود همچون محمد بن حنفیه بازگو می‌کرد؛ درحالی‌که چنین گزارشی در منابع تاریخی ثبت نشده است.

4. اگر بیعت و نامه‌های کوفیان در اصل قیام نقش داشت، امام علیه اسلام باید به‌محض شنیدن خبر شهد مسلم و بیعت شکنی کوفیان از ادامه قیام منصرف می‌شدند؛ درحالی‌که در منابع تاریخی هیچ کلامی از حضرت نمی‌توان پیدا کرد که آن حضرت از قیام منصرف شده باشند؛ بلکه امام علیه‌السلام فقط مجبور شدند از رفتن به کوفه منصرف شوند.

 

 

برای مطالعه بیشتر مراجعه شود به:

۱. مقتل جامع سیدالشهدا، نوشته گروهی از تاریخ‌پژوهان زیر نظر استاد مهدی پیشوایی، ج ۱، ص ۳۰۳

۲. حماسه حسینی، نوشته شهید آیت‌الله مطهری (ره)