روشی برای پیشرفت معنوی و رضایت از زندگی
انسان‌ها در زندگی خود با دو تهدید مهم روبرو هستند که در صورت گرفتار شدن به آنها دچار عوارض روحی متعددی خواهند شد.
عده‌ای با غفلت از رذایل خویش، دچار خودبرتربینی شده و انگیزه‌ای برای پیشرفت معنوی ندارند.
عده‌ای نیز با مقایسه زندگی خویش با انسان‌هایی که از امکانات و لذت‌های بیشتری برخوردارند، نسبت به وضعیت خود ناراضی شده و دچار افسردگی و بیماری‌های روحی متعدد می‌شوند.
اینجاست که باید با درس گرفتن از آموزه‌های اسلام، خود را از افتادن در این دو ورطه خطرناک نجات دهیم.
انسان برای رسیدن سعادت دنیوی و اخروی باید نسبت به مسائل مادی و معنوی، دو رویکرد متفاوت داشته باشد:
در رابطه با رسیدن به کمالات معنوی، انسان نباید به وضعیت موجود خود قانع باشد؛ بلکه باید روزبه‌روز در جهت از بین بردن رذایل و کسب فضائل تلاش کند. مقایسه خود با افرادی که از کمالات بیشتری برخوردارند، راهکاری است که می‌تواند انسان را از عجب و غرور کاذبی دور کرده و نسبت به کسب فضائل و مکارم اخلاقی حریص‌تر کند.
به خاطر این است که خداوند در قرآن کریم، انسان‌ها را تشویق به پیشی گرفتن از یکدیگر در خیرات می‌کند. در آنجا که می‌فرماید:
«فَاسْتَبِقُوا الْخَیْرات».[1] در کارهاى نیک بر یکدیگر پیشى بگیرید.
ولی در مسائل مادی و دنیوی قضیه برعکس است. در این مسائل، انسان باید به‌وسیله مقایسه خود باکسانی که نسبت به او در رفاه و امکانات مادی کمتری قرار دارند، نسبت به مسائل مادی قانع باشد. چراکه در غیر این صورت، تمام توجه خود را صرف رسیدن به لذات مادی و متاع دنیوی کرده و از تلاش برای کسب فضائل بازمی‌ماند.
وقتی انسان به این فکر باشد که خداوند از فضل خود چه نعمت‌هایی به او داده است که به دیگران نداده است؛ وقتی توجه داشته باشد که چه بلاها و مصائب فراوانی که دیگران دچار آنها هستند ولی خداوند از او دفع کرده است، نسبت به نعمت‌های خداوند شاکر شده و از زیاده‌خواهی دوری می‌کند.
از امام صادق علیه السّلام روایت‌شده که به حمران بن اعین فرمودند:
یَا حُمْرَانُ انْظُرْ إِلَى مَنْ هُوَ دُونَکَ فِی الْمَقْدُرَةِ وَ لَا تَنْظُرْ إِلَى مَنْ هُوَ فَوْقَکَ فِی الْمَقْدُرَةِ فَإِنَّ ذَلِکَ أَقْنَعُ لَکَ بِمَا قُسِمَ لَکَ وَ أَحْرَى أَنْ تَسْتَوْجِبَ الزِّیَادَةَ مِنْ رَبِّکَ [2]
اى حمران به آنکه در نیرو و قدرت پائین تر از تو است بنگر و به آن‌کس که قدرتش بیش از تو است نگاه نکن؛ زیرا این طریقه تو را به آنچه قسمت تو است قانع‌تر می‌کند و شایسته است که تو را مستحق نعمت بیشترى از طرف پروردگارت گرداند.
بنابراین برای پیشرفت معنوی ازیک‌طرف و قانع بودن در زندگی مادی از طرف دیگر، این نکته مهم را نباید فراموش کرد:
نگاه با مافوق خود در معنویات؛ و نگاه به مادون خود در مادیات