نقش امام باقر علیه‌السلام در شکوفایی علم و دانش
از جابربن عبدالله انصاری روایت‌شده که رسول خدا صلی‌الله علیه وآله به او فرمودند:
«إِنَّکَ سَتُدْرِکُ رَجُلًا مِنِّی اسْمُهُ اسْمِی وَ شَمَائِلُهُ شَمَائِلِی یَبْقُرُ الْعِلْمَ بَقْراًً»1
تو مردى از خاندان مرا درک خواهى کرد که نامش نام من و شمائلش شمائل من است و علم را میشکافد شکافتنی.
بنابراین "باقر" به معنی شکافندۀ علم و دانش است.
برای اینکه به نقش امام باقر علیه‌السلام در شکوفایی علم و دانش پی ببریم نکات زیر را بیان می‌کنیم:
1. هرچند معارف اسلامی و تشیع به دست فرزندش امام صادق علیه‌السلام انتشار و توسعه یافت و به اوج خود رسید؛ ولی پایه‌گذاری و تأسیس آن با دست باکفایت امام باقر علیه‌السلام بود.
2. مقام علمی حضرت آن‌قدر رفیع بوده که علماء شیعه و سُنی ستایش‌های بی‌نظیری درباره ایشان ایراد نموده‌اند.
3. در دوران امام باقر علیه‌السلام دولت بنی‌امیه روبه‌زوال بود و مردم نیز به‌شدت از آن‌ها تنفر پیداکرده بودند و وجود فردی همچون عمر بن عبدالعزیز (خلیفه اموی که خدماتی به علم، جامعه اسلامی و تشیع نمود) و اختلاف شدیدی که در مملکت اسلامی به وجود آمده بود و خلفا به‌سرعت تغییر می‌کردند، عواملی بود که زمینه و فرصت مناسبی برای نهضت علمی آن حضرت فراهم ساخت.
تا زمان خلافت عمر بن عبدالعزیز که نقل حدیث ممنوع بود. ولی عمر بن عبدالعزیز با به خلافت رسیدنش با یک اقدام خردمندانه این بدعت شوم را برداشت و مردم را به نقل و تدوین حدیث تشویق کرد.
امام باقر علیه‌السلام از این فرصت پیش‌آمده، به احسن وجه بهره و استفاده برده، شاگردان فراوان تربیت کرد و علوم بی‌شماری را به آن‌ها تعلیم داد.
4. تعداد شاگردان آن حضرت را بیش از 450 نفر شمرده‌اند2 که ازجمله: محمد بن مسلم، جابر بن یزید جُعْفِی، زُرَارَة بن أَعْیَن، ابان بن تغلب، ابی بصیر و... .
5. حضرت در کنار فرهنگ‌سازی، به تدوین کتبی همچون تفسیر القرآن و رساله‌ها و کتب حدیثی شاگردانشان او نقل کرده‌اند پرداختند.
پاورقی:
1. الکافی (ط - الإسلامیة) ؛ ج1 ؛ ص469
2. رجال شیخ طوسی (ره)، ص123
برای مطالعه بیشتر:
سیره پیشوایان؛ مهدی پیشوائی؛ از ص305