نقاط اشتراک و افتراق میان انسان و سایر موجودات عالم

برخلاف باور بعضی از انسان‌ها که جمادات و حیوانات غیر انسان را فاقد عقل و شعور و اختیار می‌دانند، به نص قرآن کریم، سایر حیوانات و حتی جمادات هم دارای عقل، خرد، اختیار و گرایش به توحید هستند. به‌عنوان نمونه برخی از این آیات را بیان می‌کنیم.

دلیل اختیار:

ثُمَّ اسْتَوى‏ إِلَى السَّماءِ وَ هِیَ دُخانٌ‏ فَقالَ لَها وَ لِلْأَرْضِ ائْتِیا طَوْعاً أَوْ کَرْهاً قالَتا أَتَیْنا طائِعین‏ (سوره فصّلت، آیه 11)

سپس آهنگِ [آفرینشِ‏] آسمان کرد و آن بخارى بود. پس به آن و به زمین فرمود: «خواه یا ناخواه بیایید.» آن دو گفتند: فرمان‏پذیر آمدیم‏.

دلیل گرایش به توحید:

أَ لَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ یُسَبِّحُ لَهُ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ الطَّیْرُ صَافَّاتٍ‏ کُلٌّ قَدْ عَلِمَ صَلاتَهُ وَ تَسْبیحَهُ وَ اللَّهُ عَلیمٌ بِما یَفْعَلُونَ (سوره نور، آیه 41)

آیا ندانسته اى که هر که [و هر چه‏] در آسمان‌ها و زمین است براى خدا تسبیح مى‏گویند و پرندگان [نیز] درحالی‌که در آسمان پر گشوده اند [تسبیح او مى‏گویند]؟ همه ستایش و نیایش خود را مى دانند و خدا به آنچه مى‏کنند داناست.

تُسَبِّحُ لَهُ السَّماواتُ السَّبْعُ وَ الْأَرْضُ وَ مَنْ فیهِنَّ وَ إِنْ مِنْ شَیْ‏ءٍ إِلاَّ یُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَ لکِنْ لا تَفْقَهُونَ‏ تَسْبیحَهُمْ إِنَّهُ کانَ حَلیماً غَفُوراً (سوره إسراء، آیه 44)

آسمان‌های هفتگانه و زمین و هر کس که در آن‌هاست او را تسبیح مى‏گویند و هیچ‌چیز نیست مگر اینکه در حال ستایش، تسبیح او مى‏گوید، ولى شما تسبیح آن‌ها را درنمى‏یابید. به‌راستی‌که او همواره بردبار [و] آمرزنده است.

تسبیح و پرستندگی نشانۀ اختیار است و اختیار بدون درک کلیات معنا ندارد؛ زیرا موجود مختار تا نداند که آفریننده‌ای دارد که باید او را اطاعت کند، او را پرستش نمی‌کند

گفتگوی حضرت سلیمان با مورچه و هدهد هم دلیل دیگری بر این است که آنان دارای شعور، اختیار و عقل هستند.

تفاوت موجودات در شدت و ضعف قوای آنان است؛ یعنی همه آن‌ها شعور و اختیار دارند ولی ادراک، اختیار و عقل آنان در مقایسه با ادراک، اختیار و عقل انسان ناچیز است.