فرق بین «فتوا»، «احتیاط واجب» و «احتیاط مستحب»

احکامی که مجتهد بیان می‌کند به یکی از سه صورت زیر است:

1. فتوا: اگر مجتهدِ اعلم در مسئله‌ای فتوا دهد، مقلّد آن مجتهد یعنى کسى که از او تقلید مى‌کند نمى‌تواند در آن مسئله به فتواى مجتهد دیگر عمل کند.

علاوه بر مواردى که بدون هیچ قیدى، نظرى نقل مى‌شود، عباراتى نظیر «اقوى آن است»، «بنا بر اقوى»، «اظهر آن است» و «بعید نیست» (زنجانی)، «ظاهر چنین است» یا «أقوى چنین است» (مکارم) فتوا محسوب می‌شوند.

2. احتیاط واجب: در مقام فتوا که قبل و یا بعدازآن فتوایی بر خلافش نباشد، به‌عبارت‌دیگر اگر مجتهد فتوا ندهد و بفرماید «احتیاط آن است که فلان طور عمل شود»، ترک آن جایز نیست. بلکه باید یا به همان احتیاط عمل کند و یا به مجتهد دیگر با مراعات الاعلم فالاعلم رجوع نماید.

تعبیرات «مسئله محل تأمّل است» یا «مسئله محل اشکال است» به معنای احتیاط واجب هستند.

3. احتیاط مستحب: اگر مجتهد فتواى صریحى دهد سپس اضافه کند «احتیاط آن است که ترک نشود»، این را «احتیاط مستحب» مى‌گویند و مقلّد مى‌تواند به آن عمل کند یا نکند.

همچنین اگر اول احتیاط کند و بعدازآن فتوا دهد، مثل آنکه بعد از احتیاط بگوید «اگرچه حکم این است» و یا بگوید «اگرچه اقوا چنین است» و یا آنکه احتیاط همراه با لفظى باشد که استحباب از آن فهمیده مى‌شود، مثل‌اینکه بگوید «اولى و احوط چنین است». ترک احتیاط در این سه مورد جایز است.

 

منبع: توضیح المسائل (محشّى - امام خمینى)؛ ج‌1، مسئله 7؛ تحریر الوسیلة، ج‌1، مسئله 34