معرفی مرحوم محقق حلّی و کتاب «شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام»

شیخ نجم الدین جعفر بن الحسن بن یحیى بن سعید هذلی حلی، معروف به «محقق حلى» در سال 602 هجرى قمرى در شهر تاریخى حله قدم به عرصۀ وجود گذارد.

محقق حلى با یک واسطه شاگرد ابن زهره و ابن إدریس حلى است و استاد علامۀ حلى بوده است. فیلسوف و ریاضى‌دان بزرگ، خواجه نصیر الدین طوسى با او در حله ملاقات کرده و در جلسۀ درس فقهش حضور یافته است. ایشان در سال 676 هجرى قمرى در سن 74 سالگى بدرود حیات گفت و بدن مطهر آن بزرگوار را در جوار بارگاه ملکوتى امیر المؤمنین علیه السلام به خاک سپردند (و بنابر نقلى مرقد آن عالم ربانى در حله است).

کتاب «شرائع الاسلام» از بى‌نظیرترین آثار فقهى امامیّه و از مشهورترین و مهم‌ترین آثار بجامانده از محقق حلى( قده) مى‌باشد. این کتاب از زمان نگارش مورد توجه فقهاى عظام واقع شده و شروح متعددى همچون «مسالک الأفهام» شهید ثانى (م 966 ق)، «مدارک الأحکام» سید محمد عاملى (م 946 ق)، «جواهر الکلام» شیخ محمد حسن نجفى (م 1261 ق)، «مصباح الفقیه» آقا رضا همدانى( م 1322 ق) بر آن نگاشته شده است.

این کتاب از زمان نگارش در حوزه‌هاى علمیه تدریس مى‌شده و بیش از هفتصد و پنجاه سال متن درسى حوزه‌هاى علمیۀ شیعه بوده است. اگر چه محقق حلى داراى آثار علمى همچون «مختصر النافع»، «النهایة و نکتها» و «المعتبر» مى‌باشد. امّا شرایع الاسلام به دلیل نظم و ترتیب کم‌نظیر فروعات فقهى و دقت و شیوۀ بى‌نظیر در طرح مباحث از جایگاه خاص و رتبۀ والایى برخوردار است.

مؤلف بعدها شرایع الاسلام را خلاصه نموده و آن را «النافع فی مختصر الشرایع» نامیده است که به «مختصر النافع» مشهور شده است. بعدها نیز مختصر النافع که همچون شرایع الاسلام فقه مختصر و فتوایى است بوسیلۀ محقق حلى شرح استدلالى زده شده است و کتاب المعتبر تدوین و تألیف شده است.

شیوۀ تقسیم‌بندى مطالب کتاب از مشخصه‌هاى بارز کتاب مى‌باشد. مباحث فقهى در چهار قسمت عبادات، عقود، ایقاعات و احکام دسته‌بندى شده و سپس هر کدام از این چهار قسمت به صورت کتاب‌هاى مستقلى که در موضوعى واحد داراى اشتراک هستند گردآورى شده. سپس هر کتاب را به ارکان، فصول، مقدمات، انظار و اطراف، بصورت منظم به بخش‌هاى جداگانه تقسیم شده است. و در نهایت هر کدام از آنها را به فقرات و سپس آنها را به بحوث و بعد از آن به اجزاء مشخصى تقسیم نموده است. بنابراین مباحث فقهى در یک شبکۀ معظم، مدون شده است.

به نقل از نرم افزار «جامع فقه اهل بیت علیهم السلام 2»، مرکز تحقیقات کامپیوترى علوم اسلامى‌ (نور)