دلیل اینکه امام خمینی تقویت فقه جواهری را لازم می‌دانستند

مرحوم امام خمینی درباره فقه سنتی و جواهری فرموده‌اند: «فقه به همان صورتی که بوده است باید باشد. «فقه جواهری» باید تقویت شود» (02 شهریور 1362، سخنرانی در جمع اعضای شورای عالی تبلیغات اسلامی).

«فقه جواهری» به معنای فقهی است اجتهاد آن به روش امثال اجتهاد صاحب جواهر یعنی مرحوم آیت‌الله شیخ محمدحسن نجفی فقیه نامدار شیعه در قرن سیزدهم هجری مؤلف کتاب وزین «جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام» در 43 جلد می‌باشد.

درباره اینکه چرا مرحوم امام خمینی معتقد به تقویت فقه جواهری بودند، می‌توان دلایلی را ذکر کرد؛ از جمله اینکه:

1. مرحوم صاحب جواهر همانند فقهاء متقدم شیعه همچون شیخ طوسی رحمه اللّه روش اجتهادیشان، هم استناد به منابع وحیانی یعنی قرآن و سنت بوده و هم استناد به عقل قطعی بوده است. به این معنی که ایشان در بهره گیری از منابع وحیانی آنچنان جمود نکردند که همچون برخی فقهاء، عقل را در حاشیه قرار دهند و به آن استناد کافی نکنند. از طرف دیگر در بهره‌گیری از عقل نیز به عقل قطعی اکتفاء کردند و همچون برخی فرق اهل تسنّن مبتلا به استفاده از ظنون غیر معتبر همچون قیاس نشدند.

2. ویژگی دیگر فقه جواهری استقلال در اجتهاد و پرهیز از تقلید در زمینه اجتهاد بود. طوری که وجود فقهاء زبردست معاصر یا قبل از خودشان، باعث نشد صرفا در نظراتشان به نظرات فقهاء بزرگ استناد کنند و اجتهاد خودداری نمایند. این همان چیزی است که باعث پویا بودن فقه شیعه شده است.

3. مرحوم صاحب جواهر نیز همچون فقهاء دیگر شیعه، قائل به ولایت فقیه بود؛ ولی آنچه امثال ایشان را از دیگران ممتاز می‌کند، اعتقاد به محدوده اختیارات ولیّ فقیه و به عبارت دیگر توسعه در ولایت فقیه بود. به اعتقاد ایشان «اگر ولایت عامه فقیه نباشد، بسیاری از کارهای مربوط به شیعیان معطل می‌ماند» («لو لا عموم الولایة لبقی کثیر من الأمور المتعلقة بشیعتهم معطلة»: نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۷ش، ج۲۱، ص۳۹۷). همچنین صاحب جواهر کسانی را که درباره ولایت فقیه تردید دارند، مورد نکوهش قرار داده، می‌نویسد: «این افراد طعم فقه را نچشیده و از فرمایش ائمه علیهم السلام چیزی نفهمیده‌اند» («فمن الغریب وسوسة بعض الناس فی ذلک ، بل کأنه ما ذاق من طعم الفقه شیئا ، ولا فهم من لحن قولهم ورموزهم أمرا ، ولا تأمل المراد من قولهم إنی جعلته علیکم حاکما وقاضیا وحجة وخلیفة ونحو ذلک مما یظهر منه إرادة نظم زمان الغیبة لشیعتهم فی کثیر من الأمور الراجعة إلیهم »نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۷ش، ج۲۱، ص۳۹۷).

شاید بتوان یکی از دلایل اصلی توصیه امام راحل (ره) به فقه جواهری همین ویژگی سوم یعنی اعتقاد به «ولایت عامه فقیه» دانست که امام نیز بر اساس آن قیام کرده و تشکیل حکومت دادند.