تغییر قبله مسلمانان چگونه صورت گرفت؟
جمعه, ۵ مهر ۱۴۰۴، ۰۱:۰۰ ب.ظ
درباره کیفیّت نماز خواندن پیغمبر صلّى اللَّه علیه و اله به بیت المقدس اختلاف نظر است:
جمعى میگویند: «آن حضرت تا هنگامى که در مکّه اقامت داشت بسوى کعبه نماز مى خواند و از وقتى که بمدینه وارد گردید مأمور شد که بسوى بیت المقدس نماز بخواند تا اینکه مجددا مأمور گردید که بسوى «کعبه» نماز بگزارد».
عده اى دیگر گفته اند که «آن حضرت در مکّه نیز بسوى بیت المقدس نماز میگذاشت ولى خانه کعبه را نیز میان خود و بیت المقدّس قرار میداد و در هر نقطهاى که این عمل ممکن نبود نماز نمی خواند».
عدّه دیگرى نیز میگویند: «پیغمبر اسلام صلّى اللَّه علیه و اله تا هنگامى که در مکّه بود و بعد از هجرت بمدینه تنها به سوى بیت المقدّس نماز میگذاشت و در این مدّت اصلًا کعبه را میان خود و بیت المقدّس قرار نمی داد و این موضوع هم چنان ادامه داشت تا اینکه خداوند او را به توجّه به کعبه مأمور گردانید.[1]
اما آنچه از امام حسن عسکرى علیه‌السلام نقل شده چنین است که:
رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله تا وقتى که در مکّه اقامت داشت مأمور بود در نماز به سوى بیت المقدس بایستد و تا حدّ امکان در جایى نماز بخواند که کعبه و بیت المقدس در یک راستا قرار گیرد. و اگر چنین امری میسر نبود فقط به سمت بیت المقدس نماز بخواند و در تمام مدّت سیزده سال ایّام بعثت در مکّه همین گونه رفتار کرد. پس از هجرت به مدینه به مدّت هفده یا شانزده ماه نیز به سمت بیت المقدس نماز گزارد و از خانه کعبه منحرف شد.
به همین خاطر گروهى از یهود مدینه از سر مباهات و افتخار، یاوه سرایى کرده و گفتند: به خدا قسم، در عبادت و بندگى پروردگار در حیرت و انتظار بود و نمیدانست که به کدام طرف عبادت کند تا اینکه روى به قبله ما آورده و به سبک عبادت ما عبادت نمود!
وقتی این سخن به گوش رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله رسید بر او گران آمده و به قبله آنان بىرغبت و به جانب کعبه راغب شد و در سخنى که با جبرئیل نمود ابراز داشت که: آرزو مىکنم که خداوند مرا از قبله بیت المقدس به سمت کعبه برگرداند، زیرا خاطرم از بابت آن یاوه سرایى یهود آزرده شده است. جبرئیل گفت: از پروردگارت بخواه تا دعایت را اجابت فرماید، و قبله را تحویل نماید که البتّه خواسته ات را ردّ نمى کند و نومیدت نمى سازد.
وقتی دعاى پیامبر به آخر رسید جبرئیل براى بار دوم نازل شد و اظهار نمود: اى محمّد این آیه را بخوان: «قَدْ نَرى تَقَلُّبَ وَجْهِکَ فِی السَّماءِ فَلَنُوَلِّیَنَّکَ قِبْلَةً تَرْضاها فَوَلِّ وَجْهَکَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ وَ حَیْثُ ما کُنْتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَکُمْ شَطْرَه» (بقره: 144) [ما گردش روى تو را در آسمان (به انتظار وحى) مى بینیم، و هر آینه تو را به قبله اى که آن را مى پسندى بگردانیم؛ پس روى خود را سوى مسجد الحرام- نمازگاه شکوهمند- بگردان و هرجا که باشید رویتان را سوى آن بگردانید].[2]
از معاویة بن عمّار نیز نقل شده که: قلت به حضرت امام جعفر صادق علیه السلام گفتم: رسول خدا صلی الله علیه و آله چه زمانی رو به کعبه نماز خواند؟ حضرت فرمود: « بَعْدَ رُجُوعِهِ مِنْ بَدْرٍ وَ کَانَ یُصَلِّی بِالْمَدِینَةِ إِلَى بَیْتِ الْمَقْدِسِ سَبْعَةَ عَشَرَ شَهْراً ثُمَّ أُعِیدَ إِلَى اَلْکَعْبَةِ»[3] [پس از بازگشت از بدر. ایشان هفده ماه در مدینه رو به بیت الله الحرام نماز می‌خواندند، سپس به کعبه بازگردانده شدند].
از أَبِی بَصِیر روایت شده که از یکی از امام معصوم امام باقر یا امام صادق علیهماالسلام پرسید که «آیا خداوند پیامبرش را امر کرد که به سمت بیت المقدس نماز بخواند»؟
حضرت فرمودند: «بلی؛ آیا این آیه را نخوانده‌ای که وَ مٰا جَعَلْنَا الْقِبْلَةَ الَّتِی کُنْتَ عَلَیْهٰا إِلاّٰ لِنَعْلَمَ مَنْ یَتَّبِعُ الرَّسُولَ مِمَّنْ یَنْقَلِبُ عَلىٰ عَقِبَیْهِ ... (البقرة: ١٤٣).
سپس فرمودند: «إِنَّ بَنِی عَبْدِ الْأَشْهَلِ أَتَوْهُمْ- وَ هُمْ فی الصلاة قَدْ صَلَّوْا رَکْعَتَیْنِ إِلَى بَیْتِ الْمَقْدِسِ- فَقِیلَ لَهُمْ إِنَّ نَبِیَّکُمْ قَدْ صُرِفَ إِلَى اَلْکَعْبَةِ فَتَحَوَّلَتْ النِّسَاءُ مَکَانَ الرِّجَالِ وَ الرِّجَالُ مَکَانَ النِّسَاءِ وَ جَعَلُوا الرَّکْعَتَیْنِ الْبَاقِیَتَیْنِ إِلَى اَلْکَعْبَةِ وَ صَلَّوْا صَلاَةً وَاحِدَةً إِلَى قِبْلَتَیْنِ فَلِذَلِکَ سُمِّیَ مَسْجِدُهُمْ مَسْجِدَ الْقِبْلَتَیْنِ»[4] [همانا بنی عبدالاشهل به سوی آنها آمدند در حالی که دو رکعت نماز به سوی بیت المقدس خوانده بودند، به آنها گفته شد: «پیامبر شما به سوی کعبه برگردانده شده است». پس زنان به جای مردان و مردان به جای زنان حرکت کردند. دو رکعت باقی مانده را به سمت کعبه خواندند و یک نماز را رو به دو قبله خواندند. به همین دلیل مسجدشان مسجد دو قبله نامیده شد. این مسجد در مدینه، نزدیک چاه رومه است].
از امام باقر علیه‌السلام نیز روایت شده که: «إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ اسْتَقْبَلَ بَیْتَ الْمَقْدِسِ سَبْعَةَ عَشَرَ شَهْراً ثُمَّ صُرِفَ إِلَى اَلْکَعْبَةِ وَ هُوَ فِی صَلاَةِ الْعَصْرِ»[5] [رسول خدا صلّی الله علیه و آله هفده ماه رو به بیت المقدس نماز خواند، سپس در حالی که نماز عصر را می خواند، رو به کعبه برگردانده شد].
از امیرالمؤمنین علیه‌السلام نیز روایت شده که: «لَمَّا صُرِفَتِ اَلْقِبْلَةُ أَتَى رَجُلٌ قَوْماً فِی اَلصَّلاَةِ، فَقَالَ: إِنَّ اَلْقِبْلَةَ قَدْ صُرِفَتْ؛، فَتَحَوَّلُوا وَ هُمْ رُکُوعٌ»[6] [وقتی قبله تغییر کرد، مردی نزد گروهی که نماز می‌خواند آمد و گفت: قبله تغییر کرده است. پس آنها در حالی که در رکوع بودند برگشتند].
[1] طبرسى، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج 1، ص 421، 10جلد، ناصر خسرو - ایران - تهران، چاپ: 3، 1372 ه.ش؛ ترجمه تفسیر مجمع البیان، ج 2، ص 104، 27جلد، فراهانى - ایران - تهران، چاپ: 1
[2] طبرسی، احمد، الإحتجاج على أهل اللجاج، ج 1، ص 40، 2 جلد، نشر مرتضی، مشهد، چاپ اول، 1403 ه.ق.
[3] معرفت، محمدهادی، التفسیر الاثریّ الجامع، ج 3، ص 545، 17 جلد، نشر مؤسسه فرهنگی انتشاراتی التمهید، قم – ایران، چاپ اول، ۱۴۲۹ ه.ق.
[4] معرفت، محمدهادی، التفسیر الاثریّ الجامع، ج 3، ص 545، 17 جلد، نشر مؤسسه فرهنگی انتشاراتی التمهید، قم – ایران، چاپ اول، ۱۴۲۹ ه.ق.
[5] حمیری، عبد الله بن جعفر، قرب الإسناد و یلیه الأشعثیات، ص 69، 1 جلد، نشر مکتبة نینوی الحدیثة، تهران – ایران، چاپ اول.
[6] طوسی، محمد بن حسن، الأمالی، ص 338، 1 جلد، نشر بنیاد الثقافة، قم – ایران، چاپ اول، ۱۴۱۴ ه.ق.
