سفارشی از امام مجتبی علیه‌السلام در مورد تعامل با دنیا و آخرت

از امام حسن مجتبی علیه‌السلام روایت شده که فرمودند:

«اعْمَلْ لِدُنْیَاکَ‏ کَأَنَّکَ تَعِیشُ أَبَداً وَ اعْمَلْ لِآخِرَتِکَ کَأَنَّکَ تَمُوتُ غَداً»¹

براى دنیایت به نحوى کار کن که گویا قرار است تا ابد در آن زندگی کنی؛ و براى آخرتت به نحوى کار کن که گویا فردا خواهى مرد.

 

معنی عبارت «اعْمَلْ لِآخِرَتِکَ کَأَنَّکَ تَمُوتُ غَداً» (براى آخرتت به نحوى کار کن که گویا فردا خواهى مرد) روشن است و مفهوم آن این است که آن‌چنان باش که امروز روز آخر عمر توست و فرصتى دیگر در این دنیا ندارى که براى آخرت خود، توشه‏اى تهیّه نمایى. پس تمام کوشش خود را براى تهیه زاد و توشه آخرت بکار بگیر.

ولی در اینکه مراد از جمله «اعْمَلْ لِدُنْیَاکَ‏ کَأَنَّکَ تَعِیشُ أَبَداً» (براى دنیایت به نحوى کار کن که گویا قرار است تا ابد در آن زندگی کنی) چیست، دو احتمال وجود دارد:

اول: دنیا را چنان تحصیل کن که گویا قرار است تا ابد زنده بمانی و برای زندگی به آن نیازمند هستی؛ زیرا فعالیت و تلاش در زندگى اگر فقط براى اندوختن مال نبوده و مصرف آن در راه بندگی خدا و براى خدمت به خلق باشد، بدون تردید موجب رضاى حقّ و خود تحصیل آخرت خواهد بود.

دوم: در به دست آوردن دنیا حریص مباش؛ یعنى در تحصیل دنیا وقت بسیار است و گویا همیشه در دنیا هستى و مى‏توانى بعداً هم آن را به دست آوری. لکن در تحصیل توشه آخرت، وقت اندک است و باید شبانه‌روز براى آن کوشش کنى. درنتیجه کار دنیا را عقب انداز و کار آخرت را جلو بینداز.

 

مرحوم فیض کاشانى‏ دو احتمال فوق را چنین بیان کرده‌اند:

«المراد به أحد معنیین الأول الحث على احکام أعمال الدنیا و الحرص على الکسب لها لینتفع بها من یجی‏ء بعده کما انتفع هو بعمل من کان قبله و الحث على إخلاص النیة فی العبادات و إحضار القلب فیها و الإکثار منها کما ورد فی حدیث آخر صل صلاة مودع و الثانی تقدیم أمر الآخرة و إعمالها حذار الفوت بالموت على عمل الدنیا و تأخیر أمر الدنیا کراهیة الاشتغال بها عن الآخرة فإن من علم أنه یعیش أبدا قل حرصه یقول إن فأتنی الیوم أدرکته غدا فإنی أعیش أبدا و یرجح الأول ظاهر مفهوم اللفظ و الثانی قرینة التقابل و ظاهر حاله ع إذ یبعد منه الحث على الحرص فی الدنیا فإن دأبه التزهید فیها».²

خلاصه فرمایش ایشان این است که:

یک معنای عبارت این است که انسان نسبت به اعمال دنیوی محکم‌کاری کند و نسبت به کسب اموال دنیا حریص باشد تا کسانی که بعد از او خواهند آمد از دسترنج او نفع ببرند؛ همچنان که خود او نیز از دست رنج افراد قبل از خود نفع برده است... معنای دیگر عبارت این می‌تواند باشد که امر آخرت را بر امر دنیا مقدم کن؛ زیرا کسی که می‌داند برای همیشه در دنیا خواهد بود، حرصش نسبت به جمع‌آوری اموال دنیا کم خواهد شد؛ چراکه خواهد گفت اگر امروز مالی را به دست نیاوردم روزهای دیگر می‌توانم به دست بیاورم.

پی نوشت:

1. کفایة الأثر فی النص على الأئمة الإثنی عشر، ص: 228

2. الوافی؛ ج‏17؛ ص 42