معنی آیۀ « أَمَّنْ یُجیبُ ...»
شاید شما هم جزء کسانی بودید که تصور می‌کردید آیۀ معروف «أَمَّنْ یُجیبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ یَکْشِفُ السُّوءَ» یک دعا است. در حالی که این آیه یک پرسش است که مفهوم آن به وسیلۀ آیات قبل از خودش کامل می‌شود.
مطلب از این قرار است که خداوند در مقام توبیخ مشرکین به خاطر شرک ورزیدن، چند پرسش مطرح می‌کند.
استفهام موجود در این آیات، استفهام تقریرى است و شنونده را وادار مى‌کند که به حق که توحید است اقرار نماید و آن پرسش‌ها این است که:
آللَّهُ خَیْرٌ أَمَّا یُشْرِکُونَ
«آیا خداوند (که این همه توانایى و قدرت و موهبت و نعمت دارد) بهتر است یا بت‌هایى را که آنها شریک خدا قرار مى دهند» و مطلقا مبدأ اثر نیستند؟!
أَمَّنْ خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ أَنْزَلَ لَکُمْ مِنَ السَّماءِ ماءً فَأَنْبَتْنا بِهِ حَدائِقَ ذاتَ بَهْجَةٍ ما کانَ لَکُمْ أَنْ تُنْبِتُوا شَجَرَها أَ إِلهٌ مَعَ اللَّهِ بَلْ هُمْ قَوْمٌ یَعْدِلُونَ
آیا بت‌هایى که معبود شما هستند بهترند «یا کسى که آسمان‌ها و زمین را آفریده و براى شما از آسمان آبى فرستاد، پس با آن باغ‌هاى زیبا و سرورانگیز رویاندیم شما قدرت نداشتید که درختان این باغ‌هاى زیبا را برویانید؛ آیا معبود دیگرى با خداست؟! بلکه آنها گروهى هستند که (از روى نادانى، مخلوقات را) هم طراز (پروردگارشان) قرار مىدهند»
أَمَّنْ جَعَلَ الْأَرْضَ قَراراً وَ جَعَلَ خِلالَها أَنْهاراً وَ جَعَلَ لَها رَواسِیَ وَ جَعَلَ بَیْنَ الْبَحْرَیْنِ حاجِزاً أَ إِلهٌ مَعَ اللَّهِ بَلْ أَکْثَرُهُمْ لا یَعْلَمُونَ
آیا معبودهاى ساختگى آنها بهتر است «یا کسى که زمین را مستقر و آرام قرار داد و در میان آن نهرهاى آب جارى، روان ساخت و براى زمین، کوهاى ثابت و پا بر جا ایجاد کرد» تا همچون زرهى قشر زمین را از لرزش نگاه دارند؟! و نیز «میان دو دریا (از آب شیرین و شور) مانعى قرار داد» تا با هم مخلوط نشوند؛ آیا معبودى با اللّه هست»؟! نه «بلکه بیشترشان نادانند و بى خبر».
أَمَّنْ یُجیبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ یَکْشِفُ السُّوءَ وَ یَجْعَلُکُمْ خُلَفاءَ الْأَرْضِ أَ إِلهٌ مَعَ اللَّهِ قَلیلاً ما تَذَکَّرُونَ
آیا معبودهاى بى ارزش شما بهترند «یا کسى که دعاى مضطر و درمانده را هنگامى که او را بخواند به اجابت مى رساند و گرفتارى و بلا را بر طرف مى کند»؟! نه تنها مشکلات و ناراحتی‌ها را بر طرف مىسازد بلکه «شما را خلفاى زمین قرار مىدهد. آیا (با این همه) معبودى با خداست؟ ولى شما کمتر متذکر مى شوید»
أَمَّنْ یَهْدیکُمْ فی ظُلُماتِ الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ مَنْ یُرْسِلُ الرِّیاحَ بُشْراً بَیْنَ یَدَیْ رَحْمَتِهِ أَ إِلهٌ مَعَ اللَّهِ تَعالَى اللَّهُ عَمَّا یُشْرِکُونَ
آیا این بت‌ها بهترند «یا کسى که شما را در تاریکی‌هاى صحرا و دریا (به وسیله ستارگان) هدایت مى‌کند؟ و کسى که بادها را به عنوان بشارت دهندگان پیش از نزول رحمتش مى فرستد؟ آیا معبود دیگرى با خداست؟! خداوند برتر و بالاتر است از آنچه براى او شریک قرار مىدهند»
أَمَّنْ یَبْدَؤُا الْخَلْقَ ثُمَّ یُعیدُهُ وَ مَنْ یَرْزُقُکُمْ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ أَ إِلهٌ مَعَ اللَّهِ قُلْ هاتُوا بُرْهانَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ صادِقینَ [1]
آیا معبودان شما بهترند «یا کسى که آفرینش را آغاز کرد و سپس آن را اعاده مى کند و کسى که (در میان این آغاز و انجام) شما را از آسمان و زمین روزى مى دهد؟! آیا (با این حال باز هم معتقدید که) معبودى با خداست؟! به آنها بگو: (اگر چنین اعتقادى دارید) دلیلتان را بیاورید اگر راست مى گویید».[2]
بنابراین هنگام قرائت آیۀ « أَمَّنْ یُجیبُ ...» بهتر است این معنی را تصور کنیم که:
«خدایا! تو همان پروردگار یکتا هستی که دعاى مضطر و درمانده را هنگامى که تو را بخواند به اجابت مى رسانی و گرفتارى و بلا او را برطرف مى کنی؛ بار الهی! من مضطر و درمانده هستم؛ پس دعای مرا اجابت کن و گرفتاری و بلا را از من رفع نما».