برترین نوع عبادت
با مراجعه به آیات قرآن کریم مییابیم که هدف از خلقت، «عبودیت» است.
«وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاَّ لِیَعْبُدُونِ»[1]
من جنّ و انس را نیافریدم جز براى اینکه عبادتم کنند.
حقیقت عبادت، «عبودیت» است.
عبودیت به معنی این است که انسان تمام شئون زندگی خود را در مسیر بندگی خداوند قرار دهد و بر طبق خواسته های او عمل نماید.
عبودیت هم جز از طریق شناخت خداوند حاصل نمیشود؛ زیرا کسی میتواند بندگی واقعی خداوند را انجام دهد که عظمت او را درک کند تا تمای سعی خود را مصروف اتیان اوامر و ترک نواهی او بنماید.
از امام صادق علیه السلام روایت شده که امام حسین علیه السلام فرمودند:
«أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ اللَّهَ جَلَّ ذِکْرُهُ مَا خَلَقَ الْعِبَادَ إِلَّا لِیَعْرِفُوهُ فَإِذَا عَرَفُوهُ عَبَدُوهُ فَإِذَا عَبَدُوهُ اسْتَغْنَوْا بِعِبَادَتِهِ عَنْ عِبَادَةِ مَنْ سِوَاهُ»[2]
اى مردم، خداوند بندگانش را نیافریده مگر براى آن که او را بشناسند و هنگامى که او را شناختند عبادتش مى کنند و زمانى که او را عبادت کردند از پرستش غیر او بى نیاز مى گردند.
واضح است که خداوند بی نیاز است و احتیاجی به عبادت بندگان ندارد. آن کسی که از عبادت نفعی میبرد، خود بنده است تا در سایه شناخت خداوند و بندگی او، اولاً مدارج کمال را طی نماید و ثانیاً از بندگی اغیار بی نیاز شود.
از طرف دیگر بندگی خداوند بسته به اینکه با چه انگیزه ای صورت میگیرد، دارای مدارجی است.
امیرالمؤمنین علی علیه السلام در بیانی نورانی این مراتب را به زیبایی به تصویر کشیده اند. در آنجا که فرمودند:
«إِنَّ قَوْماً عَبَدُوا اللَّهَ رَغْبَةً فَتِلْکَ عِبَادَةُ التُّجَّارِ وَ إِنَّ قَوْماً عَبَدُوا اللَّهَ رَهْبَةً فَتِلْکَ عِبَادَةُ الْعَبِیدِ وَ إِنَّ قَوْماً عَبَدُوا اللَّهَ شُکْراً فَتِلْکَ عِبَادَةُ الْأَحْرَار»[3]
گروهی خدا را به امید بخشش پرستش کردند و این عبادت بازرگانان است؛ و گروهى او را از روى ترس عبادت کردند و این عبادت بردگان است؛ و گروهى وى را براى سپاس پرستش کردند و این عبادت آزادگان است.
نوع اوّل عبادت بازرگانان است؛ به این خاطر که هدف آنان از عبادت، اجر و پاداش آخرت است.
نوع دوم عبادت بردگان در دنیا است؛ زیرا خدمت بردگان به اربابان خود بیشتر به خاطر ترس از ایشان است.
و نوع سوم عبادت سپاسگزاران است؛ به این خاطر که اینان خدا را نه به خاطر اجر و پاداش عبادت مى کنند و نه به جهت ترس از او؛ بلکه آنان خدا را شایسته عبادت مى دانند.[4]
برترین عبادت، عبادت از نوع سوم است که خداوند را به خاطر شایستگی او بر معبود واقع شدن عبادت میکنند. چنانکه از خود آن حضرت روایت شده که به خداوند عرضه داشتند:
«إِلَهِی مَا عَبَدْتُکَ خَوْفاً مِنْ عِقَابِکَ وَ لَا طَمَعاً فِی ثَوَابِکَ وَ لَکِنْ وَجَدْتُکَ أَهْلًا لِلْعِبَادَةِ فَعَبَدْتُکَ»[5]
الهى تو را از ترس عذابت و به امید اجر و پاداشت عبادت نمى کنم، بلکه تو را شایسته عبادت یافتهام، پس عبادتت مى کنم.
اینان کسانی هستند که اگر بر فرض خداوند از برای عبادت اجر و پاداشی ندهد و یا به خاطر عبادت نکردن عقابی ننماید، باز او را عبادت خواهند کرد؛ زیرا او را شایستۀ عبادت میدانند و از باب شکر او را عبادت میکنند.
معرفی کتاب برای مطالعه بیشتر:
شرح نهج البلاغة ابن میثم، ج 5، صفحهى 361
تفسیر نمونه، ج22، ص: 384
[1] سورۀ ذاریات؛ آیۀ 56
[2] علل الشرائع، ج1، ص 9
[3] نهج البلاغة؛ نسخۀ صبحی صالح؛ حکمت 237؛ ص 510
[4] شرح نهج البلاغة ابن میثم، ج 5، صفحهى 361
[5] بحار الأنوار (ط - بیروت)؛ ج41؛ ص 14