امتیازات شهید از نگاه قرآن

درسی از صفحه هفتاد و دوم قرآن کریم 

وَ لَا تحَسَبنَّ الَّذِینَ قُتِلُواْ فىِ سَبِیلِ اللَّهِ أَمْوَاتَا  بَلْ أَحْیَاءٌ عِندَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ

فَرِحِینَ بِمَا ءَاتَئهُمُ اللَّهُ مِن فَضْلِهِ وَ یَسْتَبْشرِونَ بِالَّذِینَ لَمْ یَلْحَقُواْ بهِم مِّنْ خَلْفِهِمْ أَلَّا خَوْفٌ عَلَیهْمْ وَ لَا هُمْ یَحْزَنُونَ

یَسْتَبْشرِونَ بِنِعْمَةٍ مِّنَ اللَّهِ وَ فَضْلٍ وَ أَنَّ اللَّهَ لَا یُضِیعُ أَجْرَ الْمُؤْمِنِین ¹

(سوره آل‌عمران آیات 169 الی 171)

 ترجمه:

هرگز کسانى را که در راه خدا کشته‌شده‌اند، مرده مپندار، بلکه زنده‏اند که نزد پروردگارشان روزى داده مى‏شوند.

به آنچه خدا از فضل خود به آنان داده است شادمانند، و براى کسانى که از پى ایشانند و هنوز به آنان نپیوسته‏اند شادى مى‏کنند که نه بیمى بر ایشان است و نه اندوهگین مى‏شوند.

بر نعمت و فضل خدا و اینکه خداوند پاداش مؤمنان را تباه نمى‏گرداند، شادى مى‏کنند

در این آیات مبارکه، کسانی که در راه خدا کشته شده‌اند به چند ویژگی توصیف شده‌اند:

 

1. آن‌ها زنده‏ اند

"وَ لَا تحَسَبنَّ الَّذِینَ قُتِلُواْ فىِ سَبِیلِ اللَّهِ أَمْوَاتَا  بَلْ أَحْیَاءٌ"

حیات پس از مرگ برای همگان قطعی است؛ امّا شهید و هر که در حدّ و مقام او باشد، زندگی برزخی ویژه، والاتر و برتر از زیست برزخی افراد عادی دارد. شهیدان هم‏ اکنون از زندگی ویژه برزخی برخوردارند و در آن برزخ که روضه‏ ای از ریاض بهشت است از رزق و نعمت و فضل الهی بهره ‏مندند.

مراد از موت باطل شدن شعور و فعل است، و لذا در توضیح کلمه" احیا" از هر دو نمونه ‏اى آور، و فرمود: زنده‏اند و روزى مى‏خورند، و خوشحالند، روزى خوردن نمونه فعل و" فرح" نمونه و اثرى از شعور است زیرا خوشحال شدن، فرع داشتن شعور است.

 

2. در نزد خداوند هستند

"عِندَ رَبِّهِمْ"

مراد از این عندیت و قرب، قرب منزلتی است، زیرا خداوند سبحان از جسم بودن، مکان داشتن و امثال آن منزّه است و روح مجرّد از جسمیت می‏تواند به خداوند قرب معنوی داشته باشد. از تقدیم ظرف (عِندَ رَبِّهِم) بر فعل (یُرزَقون)، اهتمام به این قرب دانسته می‏شود.

 

3. از روزی پروردگارشان متنعمند

"عِندَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ"

شهیدان در برزخ و در بهشت جاویدان، هم از رزق جسمانی بهره‏ مند هستند و هم از روزی معنوی؛ مانند معرفت، شهود و لذت حضور. و چون هرچه نزد خداست ثابت است، تمام آنچه به شهیدان می‏رسد از زوال مصون است و آنان به سبب بهره‏ مندی از حیات و رزق عنداللهی، جاودانه متنعم هستند.

 

4. آنها به خاطر نعمت‌های فراوانى که خداوند از فضل خود به آنها بخشیده مسرورند

مواردی از این شادمانی در این آیات آمده است.

 

فَرِحِینَ بِمَا ءَاتَئهُمُ اللَّهُ مِن فَضْلِهِ

کلمه" فرح" ضد کلمه" حزن" است. کشته‌شدگان در راه خدا ازنظر رسیدن خودشان به فضل خدا و دیدن آن فضل خوشحالى مى‏کنند.

 

وَ یَسْتَبْشرِونَ بِالَّذِینَ لَمْ یَلْحَقُواْ بهِم مِّنْ خَلْفِهِمْ أَلَّا خَوْفٌ عَلَیهْمْ وَ لَا هُمْ یَحْزَنُونَ

کلمه" بشارت" و" بشرى" به معناى هر خیرى است که تو را خوشحال کند، و کلمه "استبشار" به معناى این است که در طلب این باشى که با رسیدن خیرى و بشرایى، خرسندى کنى و معناى جمله این است که کشته‌شدگان در راه خدا از وضع مؤمنین برجسته که هنوز در دنیا باقی‌مانده‌اند خبر دارند و در طلب این خبر خوش هستند که رفقاى عقب‌مانده‌شان نیز به این فضل الهى رسیدند، و آنها نیز خوفى و اندوهى ندارند.

 

یَسْتَبْشرِونَ بِنِعْمَةٍ مِّنَ اللَّهِ وَ فَضْلٍ

این" استبشار" اعم از استبشارى است که قبلا فرمود از حال بازماندگان مى‏کنند و شامل استبشار به حال خودشان هم مى‏شود، و شاید همین دو تا بودن معنا باعث شده که دوباره آن را تکرار کند و همچنین کلمه فضل را دوباره بیاورد.

در این آیه شریفه فضل و نعمت را نکره آورد، هم چنان‌که رزق را هم در آیات قبل سربسته ذکر کرد و نفرمود که آن رزق چیست، و این براى آن بود که ذهن شنونده درباره فضل و نعمت و رزق تا هر جا که ممکن است برود، و باز به همین جهت خوف و حزن را در سیاق نفى مبهم آورد، تا دلالت بر عموم کند، و بفهماند کشته‌شدگان در راه خدا هیچ نوع از انواع خوف و حزن را ندارند.

 

وَ أَنَّ اللَّهَ لَا یُضِیعُ أَجْرَ الْمُؤْمِنِینَ

ونیز خوشحالند از اینکه آنها مى‏بینند که خدا پاداش مؤمنان را ضایع نمی‌کند، نه پاداش شهیدان و نه پاداش مجاهدان راستینى که شربت شهادت ننوشیدند.

مراجعه شود به:

تفسیر المیزان؛ علامه طباطبایی رحمه الله

تفسیر تسنیم؛ آیت الله جوادی آملی حفظه الله