جامع‌ترین آیۀ قرآن در مورد مکارم اخلاق
درسی از صفحه صد و هفتاد و شش قرآن کریم
خداوند در قرآن کریم به پیغمبرش دستور می دهد که سیره حسنه و رفتار ملایمى را دررابطۀ مردم با اتخاذ نماید:
خُذِ الْعَفْوَ وَ أْمُرْ بِالْعُرْفِ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْجاهِلین 1
(در مورد آنان حد وسط پیشه کن و آنان را به نیکى وادار کن و از مردم نادان روى بگردان)
نکاتی دربارۀ آیه:
«خُذِ الْعَفْوَ»:
این عبارت (بگیر عفو را) به معنی آسان گرفتن، گذشت و انتخاب حد وسط در برخورد با مردم است که خداوند رسولش را به آن مأمور می‌کند.2
«وَ أْمُرْ بِالْعُرْفِ»:
کلمه «عرف» به معناى آن سنن و سیره هاى پسندیده در جامعه است که عقلاى جامعه آنها را مىشناسند، به خلاف آن اعمال نادر و غیرمرسومی که عقل اجتماعى انکارش مىکند؛ و معلوم است که امر به متابعت عرف، لازمه اش این است که خود امر کننده عامل به آن چیزى که دیگران را امر به آن مىکند بوده باشد و یکى از موارد عمل همین است که تماسش با مردم و مردم را امر کردن طورى باشد که منکر شمرده نشود، بلکه به نحو معروف و پسندیده مردم را امر کند.3
«وَ أَعْرِضْ عَنِ الْجاهِلِینَ»:
این عبارت (از جاهلان روى بگردان) دستور دیگرى است دربارۀ مداراى با مردم.
از امام صادق علیه‌السلام روایت شده که این آیه را جامع‌ترین آیه دربارۀ مکارم اخلاقی معرفی کردند. آنجا که فرمودند:
«أمر اللّه نبیّه بمکارم الأخلاق و لیس فی القرآن آیة أجمع لمکارم الأخلاق منها».4
خداوند پیامبرش را به خوبی‌های اخلاق مأمور کرد و در قرآن آیه اى جامع‌تر از این آیه در مورد مکارم اخلاق نیست.
استاد محسن قرائتی دربارۀ علت این جامعیت می‌نویسند:
این آیه با تمام سادگى و فشردگى، همۀ اصول اخلاقى را در بردارد. هم اخلاق فردى (الْعَفْوَ)، هم اخلاق اجتماعى (وَ أْمُرْ بِالْعُرْفِ)، هم با دوست (الْعَفْوَ)، هم با دشمن (أَعْرِضْ)، هم زبانی (وَ أْمُرْ)، هم عملى (أَعْرِضْ)، هم مثبت (خُذِ)، هم منفى (أَعْرِضْ)، هم براى رهبر، هم براى امّت، هم براى آن زمان و هم براى این زمان. چنان‌که امام صادق علیه‌السلام فرمودند: در قرآن آیهاى جامع تر از این آیه در مکارم الاخلاق نیست.5
پی‌نوشت:
1. سوره اعراف، آیه 199
2. تفسیر نمونه، ج7، ص: 62
3. المیزان فی تفسیر القرآن، ج8، ص: 380
4. تفسیر جوامع الجامع، ج1، ص 491
5. تفسیر نور، ج4، ص: 254