بیعت پیامبر صلّی الله‌علیه‌وآله با زنان (بیعة النساء)
چهارشنبه, ۲۳ اسفند ۱۴۰۲، ۱۱:۲۲ ب.ظ
درسی از صفحه پانصدوپنجاه‌ویک قرآن کریم
مقصود از بیعت نساء، بیعت زنان صدر اسلام با پیامبراکرم (ص) است که در موارد متعدد و از جمله در فتح مکّه (سال هشتم هجرى) اتفاق افتاد.[1]
«یا أَیُّهَا النَّبِیُّ إِذا جاءَکَ الْمُؤْمِناتُ یُبایِعْنَکَ عَلى أَنْ لا یُشْرِکْنَ بِاللَّهِ شَیْئاً وَ لا یَسْرِقْنَ وَ لا یَزْنِینَ وَ لا یَقْتُلْنَ أَوْلادَهُنَّ وَ لا یَأْتِینَ بِبُهْتانٍ یَفْتَرِینَهُ بَیْنَ أَیْدِیهِنَّ وَ أَرْجُلِهِنَّ وَ لا یَعْصِینَکَ فِی مَعْرُوفٍ فَبایِعْهُنَّ وَ اسْتَغْفِرْ لَهُنَّ اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ»
[سوره الممتحنة (60): آیه 12]
[اى پیامبر هنگامى که زنان مؤمن نزد تو آیند و با تو بیعت کنند که چیزى را شریک قرار خدا ندهند دزدى نکنند، آلوده زنا نشوند، فرزندان خود را نکشند، تهمت و افترایى پیش دست و پاى خود نیاورند، و در هیچ کار شایستهاى مخالفت فرمان تو نکنند، با آنها بیعت کن، و براى آنها از درگاه خداوند طلب آمرزش نما که خدا آمرزنده و مهربان است].
شأن نزول آیه
این آیه روز فتح مکه نازل شد، هنگامى که پیامبر ص بر کوه صفا قرار گرفته بود از مردان بیعت گرفت، زنان مکه که ایمان آورده بودند براى بیعت خدمتش آمدند، آیه فوق نازل شد و کیفیت بیعت با آنان را شرح داد. به دنبال این ماجرا پیامبر ص از آنها بیعت گرفت. [2]
کیفیّت بیعت زنان با پیامبر صلّی‌الله‌علیه‌وآله
درباره کیفیّت بیعت زنان با پیامبر (ص) سه قول مطرح شده است:
الف) پیامبر (ص) با قرائت آیه 12 ممتحنه/ 60 (نه با مصافحه) از آنها بیعت مىگرفت.
ب) هرگاه حضرت مىخواست از زنان بیعت بگیرد ظرف آبى طلب مىکرد و دست خود را در آن قرار مىداد و سپس زنان دستهاى خود را در آن آب قرار مىدادند.
ج) پیامبر (ص) با مصافحه از روى پارچه از زنان بیعت مىگرفت.[3]
شرایط بیعت زنان
در آیه فوق شش شرط براى بیعت زنان ذکر شده که آنها باید همه را پذیرا شوند:
1- ترک هر گونه شرک و بتپرستى که این شرط اساس اسلام و ایمان است.
2- ترک سرقت و شاید بیشتر ناظر به اموال شوهر باشد، چرا که وضع بد مالى آن زمان، و سختگیرى مردان، و پائین بودن سطح فرهنگ، سبب مىشد که زنان از اموال همسران خود سرقت کنند، و احتمالا به بستگان خود دهند. داستان هند که بعدا خواهد آمد، نیز شاهد این معنى است، ولى به هر حال مفهوم آیه، وسیع و گسترده است.
3- ترک آلودگى به زنا، چرا که تاریخ مىگوید: در عصر جاهلیت انحراف از جاده عفت بسیار زیاد بود.
4- عدم قتل اولاد که به دو صورت انجام مىشد، گاه به صورت «سقط جنین» بود و گاه به صورت «وئاد» (زنده به گور کردن دختران و پسران).
5- ترک بهتان و افترا. بعضى آن را چنین تفسیر کردهاند که فرزندان مشکوکى را از سر راه برمىداشتند، و مدعى مىشدند که این فرزند از همسرشان است (این امر در غیبتهاى طولانى شوهر بیشتر امکان پذیر بود). بعضى نیز آن را اشاره به عمل شرمآورى دانستهاند که باز از بقایاى عصر جاهلى بود که یک زن خود را در اختیار چند مرد قرار مىداد، و هنگامى که فرزندى از او متولد مى شد، به هر یک از آنها که مایل بود، فرزند را به او نسبت مىداد. ولى با توجه به اینکه مساله زنا قبلا ذکر شده و ادامه چنین امرى در اسلام امکان پذیر نبود، این تفسیر بعید به نظر مىرسد، و تفسیر اول مناسبتر است هر چند گستردگى مفهوم آیه هر گونه افتراء و بهتان را شامل مىشود. تعبیر «بَیْنَ أَیْدِیهِنَّ وَ أَرْجُلِهِنَ» (پیش دست و پاهایشان) ممکن است اشاره به همان فرزندان سرراهى باشد که به هنگام شیر دادن در دامان آنها قرار مىگرفت و طبعا پیش پا و دست آنها بود.[4]
برخى مفسّران گفتهاند: مقصود از «و لایأتین ...» حامله شدن از راه زنا و نسبت دادن فرزند به شوهر است و به همین جهت با فقره «لایزنین» فرق مىکند و چون نوزاد بعد از تولّد، جلوى دست و پاى مادر قرار مىگیرد از آن به «بین أیدیهنّ و أرجلهنّ» تعبیر شده است. [5]
6- نافرمانى نکردن در برابر دستورات سازنده پیامبر ص این حکم نیز گسترده است، و تمام فرمانهاى پیامبر را شامل مىشود هر چند بعضى آن را اشاره به بعضى از اعمال زنان در جاهلیت مانند نوحهگرى با صداى بلند بر مردگان و پاره کردن گریبان و خراشیدن صورت و مانند آن دانستهاند ولى منحصر به اینها نیست.
دلیل اینکه بیعت با زنان مشروط به این شرائط شده
آنچه در مورد مردان در آن محیط از همه مهمتر بوده، همان ایمان و جهاد بوده است، و در مورد زنان، چون جهاد، مشروع نبود، شرائط دیگرى ذکر شده که مهمتر از همه بعد از توحید امورى بوده که زنان در آن جامعه گرفتار انحراف، از آن بودند.[6]
آثار بیعت نساء
1. آمرزش زنان مؤمن، در پى بیعت آنان با پیامبر (ص):
یأیّها النّبىّ إذا جاءک المؤمنت یبایعنک ... إنّ اللّه غفور رّحیم. ممتحنه (60) 12
2. موظّف بودن پیامبر (ص) به طلب آمرزش براى زنان مؤمن، در پى بیعت آنان با حضرت:
یأیّها النّبىّ إذا جاءک المؤمنت یبایعنک ... واستغفر لهنّ اللّه إنّ اللّه غفور رّحیم. ممتحنه (60) 12
3. بهره مندى زنان مؤمن از رحمت الهى، در پى بیعت با پیامبراکرم (ص):
یأیّها النّبىّ إذا جاءک المؤمنت یبایعنک ... واستغفر لهنّ اللّه إنّ اللّه غفور رّحیم. ممتحنه (60) 12[7]
[1] روح المعانى، ج 15، جزء 28، ص 119
[2] تفسیر نمونه، ج24، صص 44-45
[3] مجمع البیان، ج 9- 10، ص 414- 415
[4] تفسیر نمونه، ج24، صص 45-46
[7] فرهنگ قرآن، ج 7، ص 47