حضرت امام حسن بن على علیهماالسلام در بیان قرآن کریم
امام حسن مجتبى علیه السلام، فرزند علىّبنابىطالب علیهما السلام و فاطمه زهرا علیها السلام امام دوم شیعیان است. در این متن از آیاتى که درباره اهل‌بیت و ائمّه علیهم السلام، از جمله امام حسن علیه السلام- با توجّه به منابع اهل سنّت[1] و شیعه[2]- نازل گردیده، استفاده شده است.
1. شرکت امام حسن علیه السلام، در جریان مباهله[3] با نصاراى نجران
«فَمَنْ حَاجَّکَ فِیهِ مِنْ بَعْدِ ما جاءَکَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَکُمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَکُمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَکُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْکاذِبِینَ»[4]
آیه یاد شده درباره مباهله پیامبر صلى الله علیه و آله به همراه فاطمه، على، حسن و حسین علیهم السلام با نصاراى نجران است.[5]
2. امام حسن علیه السلام، میوه شجره طیّبه
«أَ لَمْ تَرَ کَیْفَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا کَلِمَةً طَیِّبَةً کَشَجَرَةٍ طَیِّبَةٍ أَصْلُها ثابِتٌ وَ فَرْعُها فِی السَّماءِ»[6]
سلام خثعمى گوید: به امام صادق علیه السلام عرض کردم: اى فرزند رسول خدا، مراد از گفتار خداوند «أصلها ثابت و فرعها فى السّماء» چیست؟ حضرت فرمود: مراد از درخت، محمّد صلى الله علیه و آله است و شاخه اصلى آن على علیه السلام امیرالمؤمنین است و میوه آن حسن و حسین علیهما السلام است و شاخه فرعى آن فاطمه علیها السلام است.[7]
3. توسّل آدم علیه السلام به امام حسن علیه السلام، براى توبه خویش
«فَتَلَقَّى آدَمُ مِنْ رَبِّهِ کَلِماتٍ فَتابَ عَلَیْهِ ...»[8]
در روایات آمده است که مقصود از «کلمات»، توسّل بهپیامبر و على و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام است.[9]
4. دوستى امام حسن علیه‌السلام، خواست پیامبر صلّى‌الله‌علیه‌وآله از مردم، به جاى پاداش رسالت و زمینهساز برخوردارى انسان از آمرزش و لطف الهى
«... قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبى وَ مَنْ یَقْتَرِفْ حَسَنَةً نَزِدْ لَهُ فِیها حُسْناً إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ شَکُورٌ»[10]
در روایات، از جمله در روایتى از امام صادق علیه السلام «ذىالقربى» اهل‌بیت رسول خدا، على، فاطمه، حسن و حسین علیهم السلام معرّفى شدهاند.[11] در روایت آمده است: «من یقترف حسنة» کسى است که ولایت اوصیا از آلمحمّد صلى الله علیه و آله را بپذیرد.[12]
همچنین با توجّه به اینکه «إنّ اللّه غفور شکور» پس از موضوع محبّت اهل‌بیت علیهم السلام ذکر شده، مىتوان استفاده کرد که مودّت امام حسن علیه السلام، زمینهساز برخوردارى انسان از آمرزش و لطف الهى.[13]
5. تعلّق اراده الهى بر عصمت امام حسن علیه السلام، از هرگونه پلیدى
«... إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً».[14]
6. نورانیّت امام حسن علیه السلام و تشبیه امام حسن علیه السلام به روشنایى روز
«وَ الشَّمْسِ وَ ضُحاها* وَ الْقَمَرِ إِذا تَلاها* وَ النَّهارِ إِذا جَلَّاها* وَ اللَّیْلِ إِذا یَغْشاها».[15]
ابن عبّاس مى گوید: پیامبر صلى الله علیه و آله درباره آیات فرمود: «والشّمس و ضحیها» مراد، من هستم. «والقمر إذا تلیها» على علیه السلام است. «والنّهار إذا جلّیها» حسن و حسین علیهما السلام است.[16]
به نقل از فرهنگ قرآن(10)، ص 589 الی 591
[1] اسباب النّزول، واحدى، ص 298-/ 299؛ روح المعانى، ج 12، جزء 22، ص 21؛ جامع البیان، ج 12، جزء 22، ص 10-/ 12؛ الدرّالمنثور، ج 6، ص 603-/ 606.
[2] الاحتجاج، ج 1، ص 123؛ بحارالانوار، ج 10، ص 141؛ تفسیر عیّاشى، ج 1، ص 250
[3] «مباهله» به معناى نفرین و لعنت دو نفر یا دو گروه متنازع در پیشگاه خداوند، براى اثبات حقّانیّت خود و نابودى طرف مقابل است. (لسانالعرب، ج 1، ص 522، «بهل»)
[4] آلعمران (3) 61
[5] تفسیر نورالثقلین، ج 1، ص 347-/ 349، ح 157-/ 166؛ الدرّالمنثور، ج 2، ص 230-/ 231؛ روح المعانى، ج 3، جزء 3، ص 297
[6] ابراهیم (14) 24
[7] شواهدالتّنزیل، حاکم حسکانى، ج 1، ص 406
[8] بقره (2) 37
[9] عللالشرایع، ج 1، ص 400، ح 1؛ تفسیر نورالثقلین، ج 1، ص 67، ح 143-/ 148؛ الدرّالمنثور، ج 1، ص 147
[10] شورى (42)23
[11] مجمع البیان، ج 9-/ 10، ص 43
[12] تفسیر نورالثقلین، ج 4، ص 571، ح 65
[13] فرهنگ قرآن، ج 10، ص 590
[14] احزاب (33) 33
[15] شمس (91) 1-/ 4
[16] شواهد التّنزیل، حاکم حسکانى، ج 2، ص 333