بشارت فرشتگان به مؤمنین استقامت‌کننده
دوشنبه, ۲۰ فروردين ۱۴۰۳، ۰۹:۵۹ ق.ظ
خداوند در قرآن کریم سه بشارت که از طرف فرشتگان بر مؤمنین استقامت کننده داده می شود را چنین بیان می فرماید:
«إِنَّ الَّذینَ قالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَیْهِمُ الْمَلائِکَةُ أَلاَّ تَخافُوا وَ لا تَحْزَنُوا وَ أَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتی کُنْتُمْ تُوعَدُونَ»[1] [به یقین کسانى که گفتند: «پروردگار ما خداوند یگانه است» سپس استقامت کردند، فرشتگان بر آنان نازل مى شوند که: «نترسید و غمگین مباشید، و بشارت باد بر شما به آن بهشتى که به شما وعده داده شده است].
مراد از «استقامت» (اسْتَقامُوا)
از آنجا که «استقامت» بعد از «ربوبیت خدا» مطرح شده (رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقامُوا)، مراد از استقامت، استقامت بر اعتقاد به ربوبیت پروردگار است؛ زیرا خالق بودن خدا را بسیارى از مردم قبول دارند ولى در تدبیر امور، پاى دیگران را به میان مىآورند؛ مهم آن است که انسان در ربوبیّت خداوند مقاومت کند یعنى هیچ قانون و برنامهاى را از غیر خدا نپذیرد.[2]
از رسول خدا صلّی الله علیه و آله روایت شده که بعد از قرائت آیه فوق، مراد از «استقامت» در این آیه را چنین تبیین کردند که: «قد قالها أناس ثم کفر أکثرهم فمن قالها حتى یموت فهو ممن استقام علیها»[3] [گروهى این سخن را گفتند سپس اکثر آنها کافر شدند، اما کسى که این سخن را بگوید و هم چنان به آن تداوم دهد تا مرگش فرا رسد او از کسانى است که بر آن استقامت کرده].
امیرالمؤمنین امام على علیه‌السلام نیز بعد از قرائت آیه فوق، مراد از «استقامت» در این آیه را چنین تبیین کردند که: «قَدْ قُلْتُمْ رَبُّنَا اللَّهُ فَاسْتَقِیمُوا عَلَى کِتَابِهِ وَ عَلَى مِنْهَاجِ أَمْرِهِ وَ عَلَى الطَّرِیقَةِ الصَّالِحَةِ مِنْ عِبَادَتِهِ ثُمَّ لَا تَمْرُقُوا مِنْهَا وَ لَا تَبْتَدِعُوا فِیهَا وَ لَا تُخَالِفُوا عَنْهَا»[4] [شما که گفتید: پروردگار ما خدا است، پس (طبق اقرار خود) بعمل بکتاب و راه روشن دستور و فرمان و طریق شایسته عبادت و بندگیش ایستادگى کنید، و از آن راه خارج نشوید، و بدعتى در آن نگذارید، و با آن مخالفت نکنید].
از محمد بن مسلم نیز نقل شده که از امام صادق علیه‌السلام از تفسیر آیه «إِنَّ الَّذینَ قالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقامُوا ...» پرسیدم. حضرت فرمودند: «اسْتَقَامُوا عَلَى الْأَئِمَّةِ وَاحِدٍ بَعْدَ وَاحِد»[5] [بر ائمه یکى پس از دیگرى استقامت کردند ...].
همچنین از حضرت ابو الحسن الرضا علیه‌السلام پرسیدند که استقامت چیست؟ فرمودند: «هی و الله ما أنتم علیه»[6] [سوگند به خدا، استقامت، همین (ولایتى) است که شما شیعیان دارید].
البته این قبیل روایات به معنى این نیست که مفهوم آیه در مساله ولایت خلاصه شود بلکه چون پذیرش رهبرى ائمه اهل بیت علیهم‌السلام ضامن بقاء خط توحید و روش اصیل اسلام و ادامه عمل صالح است، استقامت را به این معنى تفسیر فرموده است.[7]
مراد از نزول ملائکه بر کسانی که استقامت کنند (تَتَنَزَّلُ عَلَیْهِمُ الْمَلائِکَةُ)
درباره اینکه مراد از نزول فرشتگان بر استقامت کنندگان چیست، چند قول مطرح شده است:
1. نزول فرشتگان به هنگام مرگ. همچنانکه از ابو بصیر نقل شده که از حضرت صادق علیه السّلام تفسیر آیه «الَّذِینَ قالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقامُوا ...» را پرسیدم. حضرت فرمود: « هُمُ الْأَئِمَّةُ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ فَقُلْتُ لَهُ تَتَنَزَّلُ عَلَیْهِمُ الْمَلائِکَةُ عِنْدَ الْمَوْتِ بِالْبُشْرَى أَلَّا تَخافُوا وَ لا تَحْزَنُوا وَ هِیَ وَ اللَّهِ تَجْرِی فِیمَنِ اسْتَقَامَ مِنْ شِیعَتِنَا وَ سَکَتَ لِأَمْرِنَا وَ کَتَمَ حَدِیثَنَا وَ لَمْ یوزعه [یُذِعْهُ] عِنْدَ عَدُوِّنَا»[8]» [آنها ائمه از آل محمّدند گفتم: بر آنها ملائکه نازل مىشوند فرمود: هنگام مرگ با بشارت که نترسید و محزون نشوید و این جریان بخدا قسم در باره شیعیان استوار و داراى استقامت ما کسانى که در مورد کار ما ساکتند و حدیث ما را پنهان مىنمایند و در پیش دشمنان افشا نمىکنند جارى است].
2. نزول فرشتگان به هنگام بیرون آمدن مؤمنین از قبرها در قیامت. همچنانکه ابو الجارود از حضرت باقر علیه السّلام در باره آیه «إِنَّ الَّذِینَ قالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقامُوا ...» نقل کرده که فرمودند: «اسْتَکْمَلُوا طَاعَةَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ وَلَایَةَ آلِ مُحَمَّدٍ ع ثُمَّ اسْتَقَامُوا عَلَیْهَا تَتَنَزَّلُ عَلَیْهِمُ الْمَلائِکَةُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ أَلَّا تَخافُوا وَ لا تَحْزَنُوا وَ أَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتِی کُنْتُمْ تُوعَدُونَ فَأُولَئِکَ هُمْ الَّذِینَ إِذَا فَزِعُوا یَوْمَ الْقِیَامَةِ حِینَ یُبْعَثُونَ تَتَلَقَّاهُمُ الْمَلَائِکَةُ وَ یَقُولُونَ لَهُمْ لَا تَخَافُوا وَ لَا تَحْزَنُوا نَحْنُ الَّذِینَ کُنَّا مَعَکُمْ فِی الْحَیَاةِ الدُّنْیَا لَا نُفَارِقُکُمْ حَتَّى تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ وَ أَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتِی کُنْتُمْ تُوعَدُون»[9] [کسانى که پیروى از خدا و پیامبر را تکمیل نمودهاند با ولایت آل محمّد و بر این راه استوار بودند، ملائکه در روز قیامت بر آنها نازل مىشود. آنها کسانى هستند که وقتى در روز قیامت برانگیخته شدند همین که وحشت زده می‌شوند ملائکه پیش آنها مىآیند و به ایشان مىگویند نترسید و محزون نباشید ما با شما بودیم در دنیا اینک به همراه شما هستیم تا وارد بهشت شوید مژده باد شما را به بهشتى که وعده شما شده].
3. بشارت در سه موضع است: به هنگام مرگ، در قبر و هنگام بر انگیختن از قبر؛ که در این سه موضع فرشتگان به مؤمنین بشارت می‌دهند.[10]
4. نزول فرشتگان در همین دنیا. نمونه بارز نزول فرشتگان بر مؤمنان در همین دنیا را در جنگ بدر می‌خوانیم که «بَلى إِنْ تَصْبِرُوا وَ تَتَّقُوا وَ یَأْتُوکُمْ مِنْ فَوْرِهِمْ هذا یُمْدِدْکُمْ رَبُّکُمْ بِخَمْسَةِ آلافٍ مِنَ الْمَلائِکَةِ مُسَوِّمِینَ»[11] [آرى، اگر شما رزمندگان جنگ بدر استقامت و تقوا پیشه کنید و دشمن به همین زودى به سراغ شما بیاید، خداوند شما را به پنج هزار نفر از فرشتگان نشاندار یارى مىکند]. از حمران بن اعین نیز نقل شده که خدمت حضرت باقر رسید و عرض کرد فدایت شوم شنیدهایم ملائکه بر شما نازل مىشوند. حضرت فرمودند: «إِنَّ الْمَلَائِکَةَ وَ اللَّهِ لَتَنْزِلُ عَلَیْنَا تَطَأُ فَرَشْنَا أَ مَا تَقْرَأُ کِتَابَ اللَّهِ تَعَالَى إِنَّ الَّذِینَ قالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَیْهِمُ الْمَلائِکَةُ أَلَّا تَخافُوا وَ لا تَحْزَنُوا وَ أَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتِی کُنْتُمْ تُوعَدُونَ»[12] [ملائکه بر ما نازل مىشوند و پاى بر فرش‌هاى ما میگذارند مگر این آیه قرآن را نخواندهاى که إِنَّ الَّذِینَ قالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقامُوا ...].
محتوای بشارت فرشتگان (أَلاَّ تَخافُوا وَ لا تَحْزَنُوا وَ أَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتِی کُنْتُمْ تُوعَدُونَ)
بر اساس آیه وق، فرشتگان هنگام نزول بر مؤمنین استقامت کننده، سه بشارت را به آنان می‌دهند:
1 و 2. عدم خوف و عدم حزن
در اینکه مراد از خوف و حزنی که فرشتگان وعده برطرف شدن آن از مؤمنین استقامت کننده را می‌دهند چیست نیز چند قول مطرح شده:
الف: نترسید از عذاب خدا و اندوه به خود راه ندهید نسبت به اینکه ثواب از دستتان رفته باشد.
ب: نترسید از آنچه که از امور آخرت در پیش دارید و غصّه پشت سر گذاشتهها را از اهل بیت و اولادتان نخورید.
ج: نترسید و بخود اندوه راه ندهید که گناهانى انجام دادهاید، زیرا که من گناهانتان را خواهم بخشید.
د: خوف مربوط به آینده است و حزن مربوط بگذشته میباشد و معنى چنین است که از حوادث آینده نترسید و براى گذشته نیز اندوه نخورید، و این نهایت درجه مطلوب مؤمن است.[13]
3. بهشت موعودى که در دنیا به زبان پیامبران الهى به مؤمنین استقامت‌کننده بشارت داده می‌شد.
پیام های آیه
1- آن چه ایمان را بارور مىکند و به نتیجه مى رساند، مقاومت است وگرنه چه بسیار مؤمنانى که بد عاقبت شدند. «قالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقامُوا»
2- استقامت، در کنار ایمان ارزش است وگرنه کفّار نیز بر باطل خود استقامت دارند. «قالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقامُوا»
3- خالق بودن خدا را بسیارى قبول دارند ولى در تدبیر امور پاى دیگران را به میان مى آورند؛ مهم آن است که انسان در ربوبیّت خداوند مقاومت کند یعنى هیچ قانون و برنامه اى را از غیر خدا نپذیرد. «رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقامُوا»
4- استقامتى ارزشمند است که طولانى باشد. «ثُمَّ اسْتَقامُوا» (کلمه «ثُمَّ» براى زمان و فاصلههاى دور است)
5- انسان در اثر ایمان و مقاومت، فرشتگان را به خود جلب مى کند. «تَتَنَزَّلُ عَلَیْهِمُ الْمَلائِکَةُ»
6- فرشتگان بر غیر پیامبران نیز نازل مى شوند. «تَتَنَزَّلُ عَلَیْهِمُ الْمَلائِکَةُ»
7- بر مؤمنان مقاوم فرشتگان نازل مى شوند. «تَتَنَزَّلُ عَلَیْهِمُ الْمَلائِکَةُ» و بر گناهکاران، شیاطین. «هَلْ أُنَبِّئُکُمْ عَلى مَنْ تَنَزَّلُ الشَّیاطِینُ تَنَزَّلُ عَلى کُلِّ أَفَّاکٍ أَثِیمٍ».[14]
8- مقاومتِ در راه حقّ، هم خوف از آینده را برطرف مى کند. «أَلَّا تَخافُوا» و هم حزن و اندوه نسبت به گذشته را. «لا تَحْزَنُوا»
9- بالاترین هدیه آسمانى که فرشتگان براى مؤمنان مقاوم مى آورند، آرامش روحى و روانى است. «أَلَّا تَخافُوا وَ لا تَحْزَنُوا وَ أَبْشِرُوا».[15]
[1] فصلت : 30
[2] تفسیر نور، ج8، ص: 336
[3] تفسیر نور الثقلین ؛ ج4 ؛ ص547
[4] نهج البلاغة (للصبحی صالح) ؛ ؛ ص253
[5] الکافی (ط - الإسلامیة) ؛ ج1 ؛ ص220
[6] مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج 9، ص 17
[7] تفسیر نمونه، ج 20، ص 271
[8] بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد صلى الله علیهم ؛ ج1 ؛ ص94
[9] تأویل الآیات الظاهرة فی فضائل العترة الطاهرة ؛ ؛ ص524
[10] مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج9، ص 17
[11] سوره آل عمران، آیه 125
[12] بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد صلى الله علیهم ؛ ج1 ؛ ص91
[13] مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج9، ص 17 و 18
[14] . شعراء، 221.
[15] قرائتى، محسن، تفسیر نور، ج8، صص 336 و 337، 10جلد، مرکز فرهنگى درسهایى از قرآن - ایران - تهران، چاپ: 1، 1388 ه.ش.