مصداق بارز کار نیک که آثار گناهان را از بین می‌برد
جمعه, ۲۴ فروردين ۱۴۰۳، ۰۶:۱۳ ب.ظ
درسی از صفحه دویست‌وسی‌وچهار قرآن کریم
قرآن کریم در آیه صد و چهاردهم سوره هود به برخى نمازها و ویژگى گناه زدایى آنها اشاره کرده، مى فرماید:[1]
«وَ أَقِمِ الصَّلاةَ طَرَفَیِ النَّهارِ وَ زُلَفاً مِنَ اللَّیْلِ إِنَّ الْحَسَناتِ یُذْهِبْنَ السَّیِّئاتِ ذلِکَ ذِکْرى لِلذَّاکِرِینَ»[2] [نماز را در دو طرف روز و اوائل شب برپا دار، چرا که حسنات، سیئات (و آثار آنها را) بر طرف مىسازند، این تذکرى است براى آنها که اهل تذکر هستند].
مراد از «طَرَفَیِ النَّهارِ وَ زُلَفاً مِنَ اللَّیْلِ»
ظاهر تعبیر طرفى النهار (دو طرف روز) این است که نماز صبح و مغرب را بیان مىکند، که در دو طرف روز قرار گرفته و"زلف"که جمع"زلفه"به معنى نزدیکى است به قسمتهاى آغاز شب که نزدیک به روز است گفته مىشود بنا بر این منطبق بر نماز عشا مى گردد. همین تفسیر در روایات ائمه اهل بیت علیه‌السلام نیز وارد شده که آیه فوق اشاره به سه نماز (صبح و مغرب و عشا) است.[3] البته در آیات دیگری به سایر نمازها اشاره شده است.[4]
نکته ها و پیام‌های آیه
1- نماز را باید با شرایط و آداب کامل بجاى آورد. در کلمه «اقامه»، معناى کمال و تمام نهفته است. «أَقِمِ الصَّلاةَ»
2- نمازها را باید در وقت مقرّر انجام داد. «طَرَفَیِ النَّهارِ»
3- نماز، روشنترین نمونه کار نیک است. أَقِمِ ... إِنَّ الْحَسَناتِ ...
4- اعمال انسان در یکدیگر تأثیر دارند. «إِنَّ الْحَسَناتِ یُذْهِبْنَ السَّیِّئاتِ»
5- دستور به نماز، روشن ترین پند خداست. «ذلِکَ ذِکْرى» (نماز، ذکر الهى است)
چند روایت درباره آیه
1. از سلمان فارسى نقل شده که رسول خدا صلّی الله علیه و آله شاخه درختی را تکان داد و برگهایش ریخت. سپس فرمود: «إِنَ الْمُسْلِمَ إِذَا تَوَضَّأَ فَأَحْسَنَ الْوُضُوءَ ثُمَّ صَلَّى الصَّلَاةَ الْخَمْسَ تَحَاتَّتْ خَطَایَاهُ کَمَا تَحَاتَّتْ هَذِهِ الْوَرَق» [هنگامى که مسلمان وضو بگیرد و خوب وضو بگیرد، سپس نمازهاى پنجگانه را بجا آورد، گناهان او فرو مىریزد، همانگونه که برگهاى این شاخه فرو ریخت]. سپس همین آیه (اقم الصلاة ...) را تلاوت فرمود.[5]
2. از على علیه‌السلام نقل شده که: «کنا مع رسول الله ص فی المسجد ننتظر الصلاة فقام رجل فقال یا رسول الله إنی أصبت ذنبا فأعرض عنه فلما قضى النبی ص الصلاة قام الرجل فأعاد القول فقال النبی ص أ لیس قد صلیت معنا هذه الصلاة و أحسنت لها الطهور قال بلى قال فإنها کفارة ذنبک»[6] [با رسول خدا در مسجد در انتظار نماز بودیم که مردى برخاست و عرض کرد: اى رسول خدا من گناهى کردهام رسول خدا صلّی‌الله‌علیه‌وآله روى از او برگرداند، هنگامى که نماز تمام شد همان مرد برخاست و سخن اول را تکرار کرد. رسول خدا صلّی‌الله‌علیه‌وآله فرمود: آیا با ما این نماز را انجام ندادى؟ و براى آن بخوبى وضو نگرفتى؟ عرض کرد: آرى، فرمود این کفاره گناه تو است].
3. از على علیه‌السلام به این مضمون نقل شده است که روزى رو به سوى مردم کرد و فرمود: به نظر شما امید بخشترین آیه قرآن کدام آیه است؟ بعضى گفتند آیه «إِنَّ اللَّهَ لا یَغْفِرُ أَنْ یُشْرَکَ بِهِ وَ یَغْفِرُ ما دُونَ ذلِکَ لِمَنْ یَشاءُ» (خداوند هرگز شرک را نمىبخشد و پائینتر از آن را براى هر کس که بخواهد مىبخشد). امام فرمود: خوب است، ولى آنچه من مىخواهم نیست، بعضى گفتند آیه «و من یعمل سوء أَوْ یَظْلِمْ نَفْسَهُ ثُمَّ یَسْتَغْفِرِ اللَّهَ یَجِدِ اللَّهَ غَفُوراً رَحِیماً» (هر کس عمل زشتى انجام دهد یا بر خویشتن ستم کند و سپس از خدا آمرزش بخواهد خدا را غفور و رحیم خواهد یافت) امام فرمود خوبست ولى آنچه را مىخواهم نیست. بعضى دیگر گفتند آیه «قُلْ یا عِبادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلى أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ» (اى بندگان من که اسراف بر خویشتن کردهاید از رحمت خدا مایوس نشوید) فرمود خوبست اما آنچه مىخواهم نیست! بعضى دیگر گفتند آیه «و الَّذِینَ إِذا فَعَلُوا فاحِشَةً أَوْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ ذَکَرُوا اللَّهَ فَاسْتَغْفَرُوا لِذُنُوبِهِمْ وَ مَنْ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلَّا اللَّهُ» (پرهیزکاران کسانى هستند که هنگامى که کار زشتى انجام مىدهند یا به خود ستم مىکنند به یاد خدا مىافتند، از گناهان خویش آمرزش مىطلبند و چه کسى است جز خدا که گناهان را بیامرزد) باز امام فرمود خوبست ولى آنچه مىخواهم نیست. در این هنگام مردم از هر طرف به سوى امام متوجه شدند و همهمه کردند فرمود: چه خبر است اى مسلمانان؟ عرض کردند: به خدا سوگند ما آیه دیگرى در این زمینه سراغ نداریم. امام فرمود: از حبیب خودم رسول خدا شنیدم که فرمود: امید بخشترین آیه قرآن این آیه است «و اقم الصلاة طَرَفَیِ النَّهارِ وَ زُلَفاً مِنَ اللَّیْلِ إِنَّ الْحَسَناتِ یُذْهِبْنَ السَّیِّئاتِ ذلِکَ ذِکْرى لِلذَّاکِرِینَ»[7] (نماز را در دو طرف روز و اوائل شب برپا دار، چرا که حسنات، سیئات (و آثار آنها را) بر طرف مىسازند، این تذکرى است براى آنها که اهل تذکرند).
4. از امام صادق علیه‌السلام روایت کرده که درباره آیه «إِنَّ الْحَسَناتِ یُذْهِبْنَ السَّیِّئاتِ» فرمودند: «صلاة اللیل باللیل یذهب بما عمل من ذنب النهار»[8] [نماز مؤمن در شب گناهان روزش را از بین می‌برد].
5. از ابراهیم کرخى نقل شده که: من نزد امام صادق علیه‌السلام بودم که مردى از موالیان آن حضرت بر او وارد شد. امام پرسید: «یا فلان متى جئت» [فلانى از کجا مىآیى؟] راوى مىگوید: آن مرد چیزى در جواب امام نگفت. خود حضرت فرمود: «جئت من هاهنا و من هاهنا انظر بما تقطع به یومک، فإن معک ملکا موکلا یحفظ علیک ما تعمل، فلا تحتقر سیئة و إن کانت صغیرة، فإنها ستسوؤک یوما، و لا تحتقر حسنة فإنه لیس شیء أشد طلبا- و لا أسرع درکا من الحسنة، أنها لتدرک الذنب العظیم القدیم فتذهب به، و قال الله فی کتابه: «إِنَّ الْحَسَناتِ یُذْهِبْنَ السَّیِّئاتِ»[9] [از فلان جا و فلان جا آمدى، فلانى متوجه باش ببین روز خود را با چه اعمالى به پایان مىرسانى، زیرا با تو فرشتهاى است موکل بر تو که آنچه را مىکنى حفظ مىکند و مىنویسد پس هیچ گناهى را کوچک نشمار، هر چند خیلى ناچیز باشد، زیرا همین گناه ناچیز یک روز تو را بدبخت خواهد کرد، و هیچ کار نیکى را کوچک نشمار، زیرا هیچ چیز به مثل حسنه در جستجو نیست. حسنه، گناه خیلى بزرگ و قدیمى را پیدا مىکند و آن را از نامه عملت محو و ساقط مىسازد و نمىگذارد بعد از تو بماند، و این در کلام خداى تعالى است که مىفرماید «إِنَّ الْحَسَناتِ یُذْهِبْنَ السَّیِّئاتِ ذلِکَ ذِکْرى لِلذَّاکِرِینَ»].
6. مردى از اهل جبال از حضرت امام صادق علیه‌السلام پرسید: مردى از کارمندان سلطان (بنى عباس) پول جمعلیه‌السلام کرده و آن را صدقه مىدهد و به اقرباى خود احسان مىکند و به حج مىرود تا گناهش آمرزیده شود و استدلال مىکند که «إِنَّ الْحَسَناتِ یُذْهِبْنَ السَّیِّئاتِ»؟ امام صادق علیه‌السلام فرمود: «إِنَّ الْخَطِیئَةَ لَا تُکَفِّرُ الْخَطِیئَةَ، وَ لَکِنَّ الْحَسَنَةَ تُکَفِّرُ الْخَطِیئَةَ ...»[10] [گناه، گناه را تکفیر نمىکند لیکن عمل خوب گناه را از بین مىبرد ...].
[1] رضایى اصفهانى، محمدعلى، تفسیر قرآن مهر، ج9، ص 320، 24جلد، پژوهشهاى تفسیر و علوم قرآن - ایران - قم، چاپ: 1، 1387 ه.ش.
[2] سورة هود: 114
[3] مکارم شیرازى، ناصر، تفسیر نمونه، ج9، ص 265، 28جلد، دار الکتب الإسلامیة - ایران - تهران، چاپ: 10، 1371 ه.ش
[4] سورة الاسراء: 78 و سورة البقره: 238؛ تفسیر نمونه، ج9، ص: 266
[5] مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، بحار الأنوارالجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج79، ص 319، 111جلد، دار إحیاء التراث العربی - بیروت، چاپ: دوم، 1403 ق
[6] طبرسى، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج 5، ص 307؛ 10جلد، ناصر خسرو - ایران - تهران، چاپ: 3، 1372 ه.ش.
[7] هود: 114.
[8] عیاشى، محمد بن مسعود، تفسیر العیّاشی، ج 2، ص 162؛ 2جلد، المطبعة العلمیة - تهران، چاپ: اول، 1380 ق
[9] عیاشى، محمد بن مسعود، تفسیر العیّاشی، ج 2، ص 162؛ 2جلد، المطبعة العلمیة - تهران، چاپ: اول، 1380 ق
[10] عیاشى، محمد بن مسعود، تفسیر العیّاشی، ج 2، ص 162؛ 2جلد، المطبعة العلمیة - تهران، چاپ: اول، 1380 ق