ماجرای شنیدنی پاسخ‌های امیرالمؤمنین علیه‌السلام به مرد شامی که از آن حضرت درخواست کرد تا از آنچه خدا به حضرت آموخته، به او بیاموزد

روزى امیرالمؤمنین علیه‌السلام با یاران خود مهیّای کار جنگ می شدند ناگهان پیرى که آثار رنج سفر بر چهره‏ اش نمودار بود، به نزد آن حضرت آمد و گفت: أمیر المؤمنین کجاست؟ یاران گفتند: اینک او است. وى به آن حضرت سلام کرد و آنگاه گفت: یا أمیرالمؤمنین، من از ناحیه شام به سوى تو آمده ‏ام، و من پیرى بزرگسالم که در فضیلت تو چیزها شنیده‏ ام که بشمار درنمى ‏آورم و خود چنین گمان میبرم که تو به زودى با مکر دشمنان شهید خواهى شد؛ پس چیزى از آنچه خدا به تو آموخته است به من بیاموز.

حضرت فرمود:

«نَعَمْ یَا شَیْخُ مَنِ اعْتَدَلَ یَوْمَاهُ فَهُوَ مَغْبُونٌ‏» [آرى اى شیخ، کسى که دو روز از ایّام زندگیش یکسان باشد مغبون است].

« وَ مَنْ کَانَتِ الدُّنْیَا هِمَّتَهُ اشْتَدَّتْ حَسْرَتُهُ عِنْدَ فِرَاقِهَا» [و کسى که هدف همّتش دنیا باشد، حسرتش به هنگام مفارقت آن شدید است].

«وَ مَنْ کَانَ غَدُهُ شَرَّ یَوْمَیْهِ فَهُوَ مَحْرُومٌ» [و کسى که فردایش بدترین دو روز او باشد، محروم است].

«وَ مَنْ لَمْ یُبَالِ بِمَا رُزِئَ‏ مِنْ آخِرَتِهِ إِذَا سَلِمَتْ لَهُ دُنْیَاهُ فَهُوَ هَالِکٌ» [و کسى که چون دنیاى او سالم بماند به کاسته شدن از آخرتش بى ‏اعتناء باشد هلاک‏ شونده است].

«وَ مَنْ لَمْ یَتَعَاهَدِ النَّقْصَ مِنْ نَفْسِهِ غَلَبَ عَلَیْهِ الْهَوَى» [و کسى که در باره بیرون آوردن نفس خود از کاستى تعهّد نکند هواى نفس بر او چیره مى ‏شود].

«وَ مَنْ کَانَ فِی نَقْصٍ فَالْمَوْتُ خَیْرٌ لَهُ» [و کسى که در حال کاهش بسر برد مردن براى او بهتر است].

«یَا شَیْخُ ارْضَ لِلنَّاسِ مَا تَرْضَى لِنَفْسِکَ وَ ائْتِ إِلَى النَّاسِ مَا تُحِبُّ أَنْ یُؤْتَى إِلَیْکَ» [اى شیخ براى مردم همان را بپسند که براى خود مى ‏پسندى و با مردم چنان برخورد کن که دوست دارى تا مردم همان گونه با تو برخورد کنند].

سپس رو به اصحاب خود کرد، و فرمود:

«أَیُّهَا النَّاسُ أَ مَا تَرَوْنَ إِلَى أَهْلِ الدُّنْیَا یُمْسُونَ وَ یُصْبِحُونَ عَلَى أَحْوَالٍ شَتَّى فَبَیْنَ صَرِیعٍ یَتَلَوَّى وَ بَیْنَ عَائِدٍ وَ مَعُودٍ وَ آخَرَ بِنَفْسِهِ یَجُودُ وَ آخَرَ لَا یُرْجَى وَ آخَرَ مُسَجًّى‏ وَ طَالِبِ الدُّنْیَا وَ الْمَوْتُ یَطْلُبُهُ وَ غَافِلٍ وَ لَیْسَ بِمَغْفُولٍ عَنْهُ وَ عَلَى أَثَرِ الْمَاضِی یَصِیرُ الْبَاقِی » [اى مردمان، آیا نمى ‏بینید که اهل دنیا بر حالات متفاوتى روز را شب می‌کنند، و شب را بصبح مى‏ آورند؟! یکى از شدّت درد از این پهلو به آن پهلو مى‏شود و یکى عیادت‏کننده و دیگرى عیادت شده است و یکى در حال جان دادن است و دیگرى امید به زنده ماندنش نمانده است و آن یک در بستر مرگ غنوده است؛ یکى طالب دنیا است، در حالى که مرگ او را همى طلبد و دیگرى غافلی است که احکام قضاء و قدر از او غفلت نمی‌کند و بازماندگان این کاروان به دنبال در گذشتگان آن روان هستند].

پس زید بن صوحان عبدى از آن سؤالاتی پرسیدند و حضرت پاسخ آن را دادند (به مطلب «ترین ها در بیان امیرالمؤمنین علیه‌السلام» مراجعه شود).

سپس امام علیه السّلام رو به آن شیخ کرد، و فرمود:

«یَا شَیْخُ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَلَقَ خَلْقاً ضَیَّقَ الدُّنْیَا عَلَیْهِمْ نَظَراً لَهُمْ فَزَهَّدَهُمْ فِیهَا وَ فِی حُطَامِهَا فَرَغِبُوا فِی دَارِ السَّلَامِ الَّتِی دَعَاهُمْ إِلَیْهَا وَ صَبَرُوا عَلَى ضِیقِ الْمَعِیشَةِ وَ صَبَرُوا عَلَى الْمَکْرُوهِ وَ اشْتَاقُوا إِلَى مَا عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنَ الْکَرَامَةِ فَبَذَلَوا أَنْفُسَهُمُ ابْتِغَاءَ رِضْوَانِ اللَّهِ وَ کَانَتْ خَاتِمَةُ أَعْمَالِهِمُ الشَّهَادَةَ فَلَقُوا اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ هُوَ عَنْهُمْ رَاضٍ وَ عَلِمُوا أَنَّ الْمَوْتَ سَبِیلُ مَنْ مَضَى وَ مَنْ بَقِیَ فَتَزَوَّدُوا لآِخِرَتِهِمْ غَیْرَ الذَّهَبِ وَ الْفِضَّةِ وَ لَبِسُوا الْخَشِنَ وَ صَبَرُوا عَلَى الْبَلْوَى‏ وَ قَدَّمُوا الْفَضْلَ وَ أَحَبُّوا فِی اللَّهِ وَ أَبْغَضُوا فِی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أُولَئِکَ الْمَصَابِیحُ وَ أَهْلُ النَّعِیمِ فِی الْآخِرَةِ وَ السَّلَامُ» [اى شیخ، خداوند عزّ و جلّ حلقى را بیافرید، که چون به ایشان نظر داشت، دنیا را بر ایشان تنگ ساخت و از این رو ایشان را نسبت به آن و متاع آن بى‏ رغبت کرد، تا به دار السّلام که ایشان را به آن فراخوانده بوده راغب شدند و بر سختى معیشت و وضع ناپسند صبر کردند و بکرامت و عزّتى که نزد خداوند عزّ و جلّ است مشتاق گشتند، تا جان هاشان را در طلب خشنودى خدا بذل کردند و پایان اعمال ایشان شهادت بود، پس خداى عزّ و جلّ را در حالتى دیدار کردند که او از ایشان راضى بود و این بزرگواران دانستند که راه گذشتگان و آیندگان مرگ است، از این رو براى آخرتشان توشه‏اى غیر از زر و سیم آماده‏ ساختند، و جامه زبر پوشیدند، و در برابر بلایا صبر کردند، و ما زاد درآمد خود را از پیش فرستادند، و حبّ و بغض خود را در راه رضاى خدا مبذول داشتند. ایشان چراغ‌هاى راه هدایت و اهل نعمت در سراى آخرتند و السّلام].

شیخ گفت: پس بهشت را بگذارم و به کجا بروم، در حالى که آن را و اهل آن را با تو مى ‏بینم. یا امیرالمؤمنین، مرا به نیروئى مجهّز ساز که آن را بر ضدّ دشمنت به کار برم. پس امیرالمؤمنین علیه‌السلام سلاحى به او داد و او را بر مرکبى سوار کرد و او در میدان رزم پیش روى امیرالمؤمنین علیه‌السلام دلیرانه شمشیر می‌زد و امیر المؤمنین علیه‌السلام از کار پیکار او تعجّب می‌کرد. پس چون کار جنگ شدّت گرفت، اسب خود را به پیش تاخت و به قلب سپاه دشمن حمله برد تا او که رحمت بر روانش باد شهید شد و مردى از یاران امیر المؤمنین علیه السّلام به جستجوى او روان شد تا پیکر پاکش را بخاک و خون آغشته یافت و اسبش را و شمشیرش را که همچنان در دستش مانده بود بیافت، پس چون جنگ سپرى شد اسب و سلاح او را بنزد امیرالمؤمنین علیه‌السلام آوردند و آن حضرت بر او نماز گزارد و فرمود:

«هَذَا وَ اللَّهِ السَّعِیدُ حَقّاً فَتَرَحَّمُوا عَلَى أَخِیکُمْ» [بخدا قسم این همان سعادتمند حقیقى است، پس براى برادرتان طلب رحمت کنید].

ابن بابویه، محمد بن على، کتاب من لا یحضره الفقیه، ج‏4 ، صص 381- 384، 4جلد، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم - قم، چاپ: دوم، 1413 ق؛ ترجمه غفارى، على اکبر ومحمد جواد و بلاغى، صص 321- 324؛ صدر، 6جلد، نشر صدوق - تهران، چاپ: اول، 1367ش.